روابط آکادمیک ایران و آمریکا؟

باشگاه اقتصاددانان: بهبود روابط دیپلماتیک ایران و آمریکا دوره جدیدی از همکاری‌های دانشگاهی بین این دو کشور را تقویت کرده است. پس از دهه‌ها روابط محدود اکنون موسسات آموزشی به‌دنبال ازسرگیری روابط خود هستند. حتی آمریکا تمایل دارد که همکاری‌های جدید علمی را با ایران آغاز کنند. «ﻣﻮﺳﺴﻪ بین‌المللی ﺁﻣﻮزش» ماه گذشته، هیاتی از نمایندگان و استادان دانشگاه‌های آمریکایی را برای بررسی مسائل آموزشی به ایران اعزام کرد. این موسسه گزارشی از این بازدید را منتشر کرد.

در مقدمه این گزارش، آلن گودمن، مدیر «ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺁﻣﻮزش» سخنانی درخصوص رابطه علمی بین ایران و آمریکا به این شرح گفته است: «با وجود تعداد زیاد ماشین در خیابان‌های تهران اما ترافیک این شهر روان‌تر از آن است که انتظار داریم. به‌نظر می‌رسد رانندگان ایرانی به ندرت از آینه عقب استفاده می‌کنند و همه تمرکز خود را برای حرکت رو به جلو می‌گذارند. در روزهای آتی، آمریکا و ایران برای گسترش نوع روابط خود انتخاب‌های بسیاری در پیش‌رو دارند.» وی در ادامه افزود: «دیدار اخیر هیات‌های علمی دانشگاه‌های آمریکا از ایران باعث شده است که اقدامات رو به جلویی صورت گیرد. نمایندگان ما از 13 دانشگاه و موسسات تحقیقاتی برجسته در ایران بازدید کردند. ما به این موضوع پی بردیم که با وجود تحریم‌ها پیشرفت‌هایی در زمینه توسعه علمی و نوآوری در ایران صورت گرفته است و این مساله باعث شده که اشتیاق همکاری علمی آموزشی بین ایران و آمریکا افزایش یابد؛ به‌خصوص در زمینه‌هایی مانند مدیریت منابع آبی، تحقیقات سلول‌های بنیادی، نانو فناوری و علوم بهداشت و محیط زیست. علاوه‌بر این گسترش روابط آکادمیک با ایران فرصت‌های بیشتری را برای تحقیقات مشترک می‌گشاید که به نفع هر دو کشور خواهد بود.»

وی ضمن اشاره به سابقه روابط ایران و آمریکا تاکید کرد: «اگر به آینه عقب بنگریم منظره دلپذیری نخواهیم دید. خاطرات دهه‌های قبل از روابط ایران و آمریکا و پرونده هسته‌ای ایران به راحتی از ذهن دو کشور پاک نخواهد شد؛ اما همواره وقتی مقامات این دو کشور قدم‌های رو به جلو در راستای بهبود روابط انجام داده‌اند، روابط این دو کشور دوستانه بوده است.»

یافته‌های کلیدی سفر دانشگاهیان آمریکا

پس از حصول توافق هسته‌ای و در پاسخ دیدار حسن روحانی در نیویورک که وی بر گسترش روابط دو کشور تاکید کرد، «ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺁﻣﻮزش» به گسترش روابط آموزشی بین این کشور کمک می‌کند و در اولین قدم، این موسسه در ماه گذشته با یک هیات متشکل از استادان دانشگاه‌های مختلف آمریکا به ایران سفری یک هفته‌ای داشتند. یافته‌های به دست آمده براساس سفر این افراد به ایران و بحث و گفت‌وگو با استادان و روسای دانشگاه‌های مطرح ایران و همچنین با استناد به وب‌سایت دانشگاه‌های ایران تدوین شده است.

1- بین‌المللی کردن موسسات تحصیلات تکمیلی و افزایش روابط علمی بین دو کشور از اولویت‌های دولت ایران است.

2- شباهت سیستم تحصیلات عالیه بین دو کشور باعث می‌شود همکاری‌های علمی بین دو کشور راحت‌تر صورت گیرد.

3- تمایل موسسات ایرانی برای همکاری با موسسات آمریکایی؛ چراکه استادان و دانشجویان ایرانی توانایی بالایی در زبان انگلیسی دارند.

4- دولت ایران برای دانشجویان دکترا بورسیه تحصیلی در نظر می‌گیرد تا این دانشجویان 6 ماه از تحقیق خود را زیر نظر دانشگاه میزبان انجام دهد.

5- بهترین راه‌های همکاری بین دو کشور مواردی از جمله: فرصت مطالعاتی دانشجویان دکترای ایران، دوره‌های تابستانی برای دانشجویان آمریکایی و سایر کشورها است.

6- دو کشور نیاز به شفاف‌سازی در زمینه قوانین و مقررات دارند.

7- تحریم‌ها تاثیر متفاوتی بر تحصیلات عالیه در ایران داشته است. در بعضی جهات تحریم‌ها باعث شد که ایران به سمت نوآوری و خودکفایی حرکت کند. هر چند ‌دسترسی نداشتن به مقالات منتشر شده، تجهیزات آزمایشگاهی و ابزار تحلیل داده مثال‌هایی از تاثیرات منفی تحریم بر مسائل علمی بوده است. همچنین در بعضی موارد، فرضیات غلط درخصوص تحریم‌ها باعث عدم ورود دانشجویان ایرانی به مراکز علمی آمریکا شده است. برای مثال برخی از مراکز انتشارات غربی از انتشار مقالات ایرانی جلو‌گیری کرده‌اند و دانشگاه «ماساچوست امهرست» از پذیرش دانشجویان ایرانی در رشته‌های علوم و مهندسی ممانعت به عمل می‌آورد، هرچند این موضوع اکنون مرتفع شده است.

8- زنان بخش عمده چشم انداز علمی ایران را تشکیل می‌دهند. بسیاری از دانشجویان دانشگاه‌ها در رشته‌های علوم، علوم اجتماعی و انسانی را زنان تشکیل می‌دهند.

9- تمایل بسیاری برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر و تحقیقات علمی در کشور‌های توسعه‌یافته وجود دارد، به‌خصوص کشورهای فارسی زبان مانند افغانستان و تاجیکستان.

بازدید از دانشگاه‌های ایران

5 تا 13 ژوئن این موسسه با هدایت استادان و روسای دانشگاه‌های معتبر آمریکا به ایران سفر کردند تا اخبار بی‌واسطه‌ای درخصوص سیستم آموزشی ایران به‌دست آورند، با همتایان ایرانی خود ملاقات کنند، امکانات همکاری علمی را بررسی کنند و زمینه مشارکت در تحصیلات تکمیلی را بستر‌سازی کنند. آلن‌گودمن، رئیس «ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺁﻣﻮزش» و نمایندگانی از دانشگاه‌های آمریکا وی را در این سفر همراهی کردند. نمایندگانی از «دانشگاه ایالتی بال»، «کالج پیتزر»، «دانشگاه ایالتی نیو جرسی»، «دانشگاه کالیفرنیای جنوبی» و «دانشگاه ایالتی وین».

در این گزارش آمده است که این هیات از دانشگاه‌های برتر ایران از جمله دانشگاه‌الزهرا، دانشگاه صنعتی امیر‌کبیر، موسسه تحقیقاتی دانش‌های بنیادی، دانشگاه صنعتی اصفهان، پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه اصفهان، دانشگاه شیراز و دانشگاه تهران بازدید کردند. بازدید از هر دانشگاه باعث می‌شد که هیات آمریکا به غنای تاریخی آموزش عالیه در ایران پی ببرند. دانشگاه‌های ایران به واسطه روابط گسترده‌ای که با سایر دانشگاه‌های دنیا از جمله دانشگاه‌های اروپایی و آسیایی دارند، برای مشارکت‌های علمی به مراکزی جذاب تبدیل شده‌اند.

دانشگاه آزاد؛ سومین دانشگاه بزرگ جهان

براساس این گزارش، در ایران تقریبا 4.5 میلیون دانشجو در مقطع تحصیلات عالیه ثبت‌نام کرده‌اند و این کشور 345 مرکز آموزشی تحصیلات عالیه دارد که مورد تایید دولت است. همچنین دانشگاه آزاد ایران سومین دانشگاه بزرگ جهان است که 400 دانشکده و تقریبا 6/ 1 میلیون دانشجو دارد. علاوه‌بر این نام چند دانشگاه ایران در لیست رده‌بندی دانشگاه‌های دنیا به چشم می‌خورد. در دهه‌های گذشته محصولات علمی ایران 575 درصد افزایش یافته و میزان انتشار کتاب در این کشور سه برابر کشور‌های عربی است.

همکاری علمی ایران و آمریکا از دهه 1960 شروع شد، زمانی که سیستم آموزشی ایران متمایل به سیستم آموزشی آمریکا شد. در این زمان، تعداد دانشجویان بورسیه به آمریکا افزایش یافت و روابط علمی گسترده‌ای بین دانشگاه پنسیلوانیا و دانشگاه شیراز، دانشگاه امام صادق و دانشگاه‌هاروارد، موسسه صنعتی آبادان با دانشگاه لافایت و موسسه فناوری ماساچوست شکل گرفت. در حالی که اکنون چنین همکاری‌هایی بین دانشگاه‌ها وجود ندارد، اما روابط اندکی در زمینه‌های مشارکت در تحقیق و... پابرجاست.در ملاقات‌های صورت گرفته از دانشگاه‌های ایران، اکثر اعضای هیات علمی این مراکز دکترای خود را از دانشگاه‌های آمریکایی دریافت کرده‌اند. همچنین 6 نفر از کابینه دولت ایران نیز مدرک دکترای خود را از آمریکا اخذ کرده‌اند . برخی از ایرانیان پس از اخذ مدرک دکترا به میهن برمی‌گردند تا مقطع دکترا در رشته جدیدی را در داخل کشور تاسیس کنند.

اعزام دانشجو به آمریکا

براساس گزارش سال 2014 «فرصت‌ها برای مبادلات آموزشی بین‌المللی» در سال تحصیلی 2013-2014، در آمریکا 10194دانشجو و 1364 نخبه ایرانی زندگی می‌کرد. ایران در سال‌های 1974 تا 1982 کشوری بود که بیشترین اعزام دانشجو به آمریکا را داشت و در سال تحصیلی 1979-1980ایران تعداد 51310 دانشجو به آمریکا اعزام که این میزان بیشترین مورد اعزام دانشجو به آمریکا بود . تعداد دانشجویان ایرانی در آمریکا بین دهه‌های 1980 و 1990 به شدت رو به کاهش بود و در سال تحصیلی 1998-1999 به کمتراز 1700 دانشجو رسید. از طرفی، تعداد دانشجویان ایرانی در 9 سال گذشته افزایش یافت و ایرانیان بیشترین میزان ثبت‌نام در مراکز آموزشی آمریکایی را انجام دادند. تعداد دانشجویان ایرانی در سال تحصیلی 2013-2014 ،به میزان 10194 نفر بوده که در طول 26 سال گذشته بیشترین میزان ثبت‌نام دانشجویان ایرانی در آمریکا محسوب می‌شود.

ظرفیت‌های جدید در روابط علمی

برآوردی که نمایندگان «ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺁﻣﻮزش» پس از مذاکرات صورت گرفته با مراکز علمی و پژوهشی داشتند نشان می‌دهد که پتانسیل و تمایل بسیاری برای ایجاد روابط علمی و مشارکت در تحقیقات و پروژه‌ها از سوی دو کشور وجود دارد. اولین قدم در این راستا بازبینی تفاهم‌نامه‌ها و قرارداد‌های گذشته است تا مشخص شود چه همکاری‌هایی بین دو کشور باید احیا شود. هنوز مسائل بسیاری باقی مانده است که باید از سیستم آموزش عالی ایران آموخت، اما وقتی نمایندگان این موسسه از مراکز علمی و پژوهشی ایران بازدید کردند تاکید کردند که مراکز علمی ایران بسیار گرم و محلی دوستانه برای تبادل‌افکار است و به‌راحتی می‌توان در این محیط‌های دوستانه پروژه‌های مشترک انجام داد.