مرکز پژوهش‌های اتاق ایران: صادرات ایران به امارات، مبتنی بر خام‌فروشی، صادرات با ارزش‌افزوده کم و درجه پیچیدگی پایین است.
به گزارش بازار به نقل از اتاق ایران، گزارش «آشنایی فعالان اقتصادی و هیات‌های تجاری اعزامی به نمایشگاه اکسپو ۲۰۲۰» توسط مرکز پژوهش‌های اتاق ایران منتشر شد. در این گزارش فرصت‌ها و پتانسیل‌های موجود در اقتصاد امارات متحده عربی بررسی‌شده است.
در بخشی از این گزارش آمده است: از مهرماه سال ۱۴۰۰ نمایشگاه اکسپوی دبی به مدت ۶ ماه در کشور امارات آغاز به کار کرده است. میزبانی این نمایشگاه نه تنها اتفاق مهمی برای اقتصاد امارات و دبی بوده، بلکه به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و روابط فرهنگی و بازرگانی تاریخی بین ایران و امارات، فرصتی طلایی برای فعالان اقتصادی ایرانی نیز به‌شمار می‌رود. لذا شرکت هیات‌های تجاری ایران در نمایشگاه اکسپو ۲۰۲۰ دبی و رویدادهایی که در حاشیه آن برگزار می‌شود، می‌تواند موجب برقراری پیوند بین فعالان اقتصادی ایرانی و اماراتی را برای افزایش و تسهیل تجارت کالاها و خدمات دو کشور و سرمایه‌گذاری مشترک بین آن‌ها فراهم آورده و گشایش‌هایی را برای اقتصاد ایران رقم بزند.
در بخش نخست گزارش با استفاده از داده‌های سایت پیچیدگی اقتصادی نسبت به معرفی اقتصاد امارات اقدام شده است. در سال ۲۰۱۹ اقتصاد امارات ۲۴۸ میلیارد دلار صادرات و ۲۳۵ میلیارد دلار واردات را تجربه کرده است و به‌عنوان بیست و چهارمین صادرکننده و بیست و دومین واردکننده بزرگ جهانی از جایگاه قابل توجهی در اقتصاد بین‌المللی و زنجیره‌های ارزش جهانی برخوردار است.
بررسی داده‌های صادراتی و وارداتی این کشور، دو مسئله در مورد اقتصاد امارات که می‌تواند برای سیاست‌گذاران ما حائز اهمیت باشد را به‌روشنی نشان می‌دهد:
اول آنکه اقلام عمده صادراتی و وارداتی امارات هم‌پوشانی بسیار بالایی با یکدیگر دارند و این مسئله نشان دهنده آن است که صادرات مجدد نقش ویژه‌ای در اقتصاد امارات دارد. توجه به این نکته از زاویه موقعیت خاص ایران و شرایط تحریمی موجود می‌تواند بسیار برای ایران کلیدی باشد. به عبارتی حداقل در کوتاه مدت و تا زمان برطرف شدن کامل محدودیت‌های تجاری و مالی ایران، بخش خصوصی می‌تواند از ظرفیت‌های موجود در اقتصاد امارات برای حفظ حیات تجاری خود استفاده کرده و این کشور به عنوان یک سکو برای صادرات کالاهای ایرانی عمل نماید. به این معنا که با توجه به آنکه بدلیل محدودیت‌های موجود، ایران قادر به فعالیت و حضور مستقیم در بازارهای بین‌المللی نمی‌باشد، اما تمایل امارات به استراتژی صادرات مجدد این فرصت را بوجود آورده است که تاجران ایرانی کالاهای خود را با حاشیه سود کمتر به امارات صادر کند و از این طریق تا زمانی که محدودیت‌های موجود رفع شود، هم سهم خود در بازارهای بین‌المللی را حفظ کنند و هم از بنیه تولیدی و صادراتی کشور در مقابل تحریم‌ها محافظت می‌نمایند.
دوم آنکه آمار تولید ناخالص ملی و تجارت خارجی امارات گویای آن است که ظرفیت‌های بسیار قابل توجهی برای توسعه تجارت با این کشور وجود دارد و با در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی و روابط تاریخی و فرهنگی سطح فعلی مبادلات را به‌هیچ عنوان نمی‌توان مطلوب ارزیابی نمود. در حال حاضر ایران جزء شرکای اصلی صادراتی و وارداتی امارات به حساب نمی‌آید و حجم تجارت بین دو کشور در مقایسه با آمار کل تجارت خارجی امارات ناچیز است.
در بخش دوم گزارش بر روی روابط تجاری دو کشور تمرکز شده است. به طور مشخص ۵۷,۶ درصد از کل صادرات ایران به امارات به ارزش ۶۵۶ میلیون دلار را نفت خام تشکیل می‌دهد. این درحالی است که هیچ کالای دیگری در این سبد، سهم بالاتر از ۴ درصد ندارد. پانزده قلم کالای اصلی صادراتی ایران به امارات در این گزارش بررسی قرار گرفته است.
این آمار از آن حیث می‌تواند برای بازرگانان بخش خصوصی دارای اطلاعات مفیدی باشد که نشان می‌دهد در سطح فناوری و امکانات موجود در کشور چه محصولاتی بیشترین قدرت رقابت‌پذیری در اقتصاد امارات را دارا هستند و با توجه به سهمی که کالاهای ایرانی در این بازار به خود اختصاص داده‌اند، می‌توان نتیجه گرفت که توسعه و افزایش صادرات اقلام مذکور برای بازرگانان بخش خصوصی به مراتب راحت‌تر و کم هزینه‌تر از ورود به بازارهایی است که تاکنون کالاهای ایرانی نتوانسته‌اند در آن نقشی ایفا نمایند.
بررسی کالاهای وارداتی امارات نشان می‌دهد که غیر از نفت‌خام (۲۷۰۹)، شش قلم از کالاهای عمده صادراتی ایران، سهمی بالای ۱۰ درصد در بازار وارداتی آن محصول در امارات دارند: سایر سبزیجات (۰۷۰۹)، سرب خام (۷۸۰۱)، ملون‌ها (۰۸۰۷)، انگور (۰۸۰۶)، ادویه (۰۹۱۰) و سیمان (۲۵۲۳) بهترین عملکرد را به‌لحاظ تصرف بازار وارداتی امارات داشته‌اند.
در این میان سیمان با سهم ۵۵,۱ درصدی از کل واردات امارات، موفق‌ترین محصول به‌شمار می‌آید. با توجه به سهم قابل توجه این شش قلم کالا در واردات امارات، می‌توان برداشت کرد که قیمت تمام شده این محصولات صادراتی ایران، از قدرت رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی برخوردار می‌باشد. بنابراین این فرصت برای سایر بازرگانان و تولیدکنندگان ایرانی نیز وجود دارد که در این بازار نقش فعالی ایفا نمایند. از بین این شش قلم کالا، توسعه سه قلم کالا شامل سایر سبزیجات، ملون‌ها و انگور به‌دلیل مشکلات آبی و خشکسالی موجود در کشور با محدودیت تولید مواجه است. سیمان، ادویه و سرب‌خام اما با توجه به ظرفیت‌های تولیدی موجود در کشور، گزینه بسیار مناسبی برای ورود بازرگانان داخلی و توسعه تجارت با امارات به‌شمار می‌روند.
بررسی داده‌های موجود نشان می‌دهد که صادرات ایران مبتنی بر خام‌فروشی، صادرات کالاهای با سطح فناوری پایین، ارزش افزوده ناچیز و درجه پیچیدگی بسیار پایین است.
با توجه به جایگاه صادرات مجدد در اقتصاد امارات، انتظار می‌رود فرصت‌های قابل توجهی برای بازرگانان ایران نه فقط در محصولات معدنی و نفتی خام و محصولات کشاورزی، بلکه برای صادرات محصولات با پیچیدگی و سطح فناوری بالاتر که در حال حاضر نیز جزء اقلام صادراتی ایران به‌شمار می‌روند، شرایط خوبی در بازار امارات وجود داشته باشد.
در همین راستا محصولات صادراتی که دارای سهم حداقل ۰۰۱ درصد در سبد صادراتی ایران هستند (ارزش صادراتی بیش از ۲۵ میلیون دلار) و در سال ۲۰۱۹ پیچیدگی بالاتر از صفر دارند و همچنین ارزیابی ظرفیت‌های موجود در اقتصاد امارات برای این کالاها در جدول شماره ۱ مورد بررسی قرار گرفته شده است.
داده‌ها نشان می‌دهد که تقریباً در تمامی کالاهای مورد نظر که شامل پلیمرهای استایرن-پروپولین پلیمر-خون، واکسن و سرم- شیشه شناور- هیدروکربن‌های آسیکلیک- ماشین‌آلات پردازش سنگ-شمش آهن نورد داغدیده-الکیل بنزن‌ها و الکیل نفتالن‌ها - اجزاء و قطعات و متفرعات وسایل نقلیه موتوری - سایر مصنوعات ریخته‌گری از چدن، آهن یا فولاد می‌شود، کشور امارات هم واردات و هم صادرات قابل ملاحظه‌ای دارد و این ظرفیت در مورد کالاهای مورد نظر در اقتصاد امارات وجود دارد که به عنوان کانالی برای توسعه صادرات کشور در نظر گرفته شود.
در ادامه گزارش آمده است: بر اساس آمار مرکز تجارت بین‌الملل، تراز کل تجارت خدمات و خدمات تجاری امارات در سال ۲۰۲۰، مثبت و به‌ترتیب معادل ۲.۶ و ۳.۱ میلیارد دلار بوده است. تراز تجارت خدمات امارات در سرفصل‌های مسافرت، حمل‌ونقل، خدمات ساختمانی (فنی و مهندسی)، هزینه‌های استفاده از مالکیت فکری، خدمات مخابراتی، رایانه‌ای و اطلاعاتی، نیز مثبت بوده و تنها در سرفصل کالا و خدمات دولتی معادل ۴۹۰ میلیون دلار منفی شده است.
در سال ۲۰۲۰ بیشترین میزان صادرات خدمات امارات متحده عربی مربوط به سرفصل‌های مسافرت ۲۴.۶ میلیارد دلار، حمل‌ونقل ۱۶.۶ میلیارد دلار و خدمات مخابراتی، رایانه‌ای و اطلاعاتی ۱۶.۶ میلیارد دلار بوده است که با توجه به میزان بسیار ناچیز واردات ایران در همین اقلام، در صورت تمایل فعالان اقتصادی ایرانی به واردات خدمات بیشتر از امارات در سرفصل‌های مشترک، این پتانسیل صادراتی در شرکت‌های اماراتی مهیا می‌باشد.
بیشترین میزان صادرات خدمات ایران در سال ۲۰۱۸ مربوط به سه سرفصل مسافرت ۵۰۲۴ میلیون دلار، حمل‌ونقل ۲۴۷۳ میلیون دلار و خدمات ساختمانی (فنی و مهندسی) ۱۰۷۶ میلیون دلار بوده است. میزان واردات خدمات امارات در سه سرفصل مسافرت، حمل‌ونقل و خدمات ساختمانی (فنی و مهندسی) در سال ۲۰۲۰ به‌ترتیب ۱۵، ۸.۳ و ۲ میلیارد دلار بوده است. لذا افزایش صادرات ایران در این اقلام نیز می‌تواند مورد توجه فعالان اقتصادی ایرانی قرار گیرد. افزایش صادرات کشور در این حوزه‌های خدماتی می‌تواند شرایط مساعدی برای بهبود اقتصاد ایران با توجه به سیاست‌های توسعه صادرات غیرنفتی در کشور جهت کاهش تمرکز بر صادرات نفتی و مشتقات آن فراهم سازد. در این راستا تمرکز بر حوزه‌های صادراتی زیر به بازگانان و هیات‌های تجاری شرکت‌کننده در نمایشگاه اکسپو و نمایشگاه‌های برگزار شده در حاشیه آن توصیه می‌شود: خدمات فنی و مهندسی، حمل‌ونقل، مسافرت، خدمات بیمه و بازنشستگی و خدمات مخابراتی، رایانه‌ای و اطلاعاتی.
