دنیای اقتصاد: بالاخره طلسم نوسازی ناوگان هوایی ایران شکسته شد و ایران ایر بعد از چند ماه مذاکره فشرده برای خرید از غول هواپیماسازی آمریکا، قرارداد امضا کرد. این اتفاق رخ داد تا دولت در ماه‌های پایانی عمر خود، قراردادی استثنایی برای صنعت هواپیمایی به امضا برساند. روز گذشته سند نهايي قرارداد خريد 80 فروند هواپيماي بوئينگ به امضا رسید. این قرارداد شامل ۵۰ فروند هواپیمای بوئینگ ۷۳۷-MAX، ۱۵ فروند هواپیمای بوئینگ ۷۷۷-۳۰۰ و ۱۵ فروند هواپیمای بوئینگ ۷۷۷X بوده و نحوه تحويل در یک دوره 10 ساله به «ایران ایر» به ارزش 16 میلیارد و 600 میلیون دلار است. بوئینگ نیز امضای قرارداد رسمی با ایران را تایید کرد. این شرکت آمریکایی، در بیانیه‌ای گفته است که در روند فروش با هماهنگی کامل دولت آمریکا پیش رفته و از این به بعد هم به قواعد مربوط به مجوزهای لازم برای اجرای قرارداد پایبند خواهد بود. فروش این هواپیماها به‌صورت اجاره به شرط تملیک است و گفته می‌شود بوئینگ اعلام کرده در حال حاضر آمادگی فاینانس 6 فروند از هواپیماهای پهن‌پیکر خریداری شده از سوی ایران را دارد و دست ایران‌ایر نیز در تعیین دقیق شرایط تامین مالی باز خواهد بود. میزان صندلی خریداری شده طی این قرارداد معادل ۵۰ هزار صندلی است که بیش از دو برابر تمام صندلی‌های ناوگان فعال موجود است. همچنین به موجب این قرارداد، در صنعت هوانوردی بیش از 8هزار شغل شامل مشاغل فنی خلبانی، مهمانداری، مهندسی و تعمیرات ایجاد خواهد شد. نحوه تحویل این هواپیماها نیز به این صورت خواهد بود که تا سال 2020 تعداد 15 فروند هواپیمای بوئینگ مدل 300-777 تحویل می‌شود و مابقی هواپیماها در دوره زمانی سال‌های 2021 تا 2028 تحویل داده خواهد شد. بر این اساس، نخستین فروند از هواپیماهای بوئینگ در سال ۲۰۱۸ به ایران تحویل داده می‌شود.
در امضای قرارداد ایران‌ایر و بوئینگ آمریکا دو رویکرد را می‌توان متصور بود. رویکرد اول، ارزشمند بودن قرارداد مذکور را در ممانعت از سنگ‌اندازی هیات حاکمه آمریکا در مسیر نهایی شدن قرارداد ایرباس می‌داند. بر این اساس، قرارداد بوئینگ و ایران‌ایر می‌تواند هیات حاکمه آمریکا را در وضعیتی قرار دهد که در مسیر همکاری ایران‌ایر با ایرباس نیز مشکلی ایجاد نکند. در واقع تیم ایرانی از این فرصت استفاده کرده و با نهایی کردن این قرارداد مسیر را برای ایرباس نیز هموار کرده است. تحویل اولین سری هواپیما در سال 2018 خواهد بود. اما بوئینگ در بخشی از بیانیه خود اعلام کرده است که تحویل این سفارش‌ها زمانی انجام می‌شود که سایر شرایط مانند همکاری‌های بانکی مهیا شود. کارشناسان اعتقاد دارند همین اندازه همکاری بوئینگ با ایران می‌تواند دست هیات حاکمه بعدی آمریکا را در سنگ‌اندازی در مسیر برجام نسبت به وضعیت قبل از این قرارداد تنگ‌تر کند.
اما این قرارداد از منظری دیگر نیز می‌تواند مورد بررسی قرار بگیرد. در حال حاضر بوئینگ و ایرباس در حالت نیمه رکود هستند و ایران به‌عنوان کشوری که ناوگان هوایی فرسوده‌ای دارد، برای آنها یک مشتری بزرگ محسوب می‌شود؛ چراکه برای نوسازی ناوگان هوایی ایران در کوتاه‌مدت به حدود 100 فروند هواپیما و در بلندمدت به 500 فروند هواپیما نیاز است. از سویی ساختار اقتصادی آمریکا به گونه‌ای است که شرکت‌های بزرگ سعی می‌کنند از ظرفیت‌های سیاسی در جهت بازسازی خود استفاده کنند. چنانچه بوئینگ آمریکایی بتواند سفارش‌های ایران را تحویل دهد، از یک شرکت نیمه فعال به یک شرکت فعال تبدیل می‌شود. این موضوع از آنجایی برای هیات حاکمه آمریکا می‌تواند اهمیت داشته باشد که 100 هزار شغل را در صنعت هوا فضای آمریکا ایجاد خواهد کرد. حال آنکه به نظر می‌رسد این موضوع برای دونالد ترامپ که یکی از وعده‌های انتخاباتی‌اش افزایش ایجاد شغل در آمریکا بوده، دارای اهمیت خواهد بود. بنابراین رویکرد دوم معتقد است که اهمیت این قرارداد به لحاظ اقتصادی برای هر دو طرف ایرانی و آمریکایی به گونه‌ای خواهد بود که شاید این بار اقتصاد، مغلوب سیاست نشود و معادلات سیاسی اجرای آن را تحت تاثیر قرار ندهد. نیمه فعال بودن بوئینگ و بازار بزرگ ایران غیر قابل انکار است. حتی سفارش‌های سایر کشورها به این شرکت نیز نتوانسته رنگ رکود را از رخسار غول هواپیمایی آمریکایی بزداید. ایران نیز خواهان نوسازی ناوگان و ورود به عرصه رقابت با ایرلاین‌های بزرگ منطقه است و برای ورود به این میدان نیاز به خرید هواپیما دارد. با توجه به آنچه گفته شد، امضای این قرارداد می‌تواند به منزله یک گارانتی برای برجام محسوب شود. بوئینگ از نفوذ خود برای به نتیجه رسیدن قراردادش با ایران استفاده می‌کند و انعطاف دولت آمریکا در این مسیر می‌تواند استرس فضای روانی حاکم در دنیا برای همکاری با ایران را تحت تاثیر قرار دهد.
البته پیش از این نیز این دو شرکت هواپیمایی ایرانی و آمریکایی در دهه هشتاد طی مذاکراتی تا مرحله امضای قرارداد نیز پیش رفتند. سال 1382 ایران‌ایر و بوئینگ توافق کرده بودند که یک پروسه همکاری را با یکدیگر طی کنند که بر اساس آن، در 6 ماه اول، فروش قطعات بوئینگ به ایران انجام شود و در صورت مثبت بودن این همکاری‌ها، فروش هواپیما به ایران کلید بخورد. این موضوع به یک تفاهم‌نامه نیز منجر شد و گزارشی نیز به رئیس‌جمهوری وقت ارائه شد؛ اما مسائل سیاسی در آن زمان مانع از اجرای این تفاهم‌نامه شد.
حال باید منتظر ماند و دید معادلات سیاسی همکاری‌های اقتصادی را تحت تاثیر قرار خواهند داد یا خیر؟
یک روز تاریخی برای صنعت هوانوردی ایران
عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی بعد از امضای قرارداد تحویل ۸۰ فروند هواپیمای بوئینگ گفت: ما اولین گام را برای نوسازی ناوگان هوایی برداشتیم. خرید ۸۰ فروند هواپیمای بوئینگ که به زودی با نهایی شدن قرارداد خرید ۱۰۰ فروند ایرباس و ۲۰ فروند ای‌تی‌آر تکمیل می‌شود نشان از عزم جدی ما برای نوسازی ناوگان هوایی ایران دارد.
وی ادامه داد: میزان صندلی خریداری شده طی این قرارداد معادل ۵۰ هزار صندلی است که پیش از دو برابر تمام صندلی‌های ناوگان فعال موجود است و این گام نخست برای بازسازی ساختاری «هما» است. آخوندی گفت: درآینده ما شرکت هما را از حیثیت حقوقی و مالی نیز بازسازی کرده و سهم آن را در بازار بورس اوراق بهادار ایران و حتی بازارهای بین‌المللی در صورت اخذ مجوزهای قانونی عرضه خواهیم کرد. عضو كابينه دولت يازدهم افزود: صرفا طی قرارداد بوئینگ در صنعت هوانوردی بیش از ۸۰۰۰ شغل شامل مشاغل فنی خلبانی، مهمانداری، مهندسی و تعمیرات ایجاد خواهد شد. مدیر عامل شرکت هواپیمایی ایران‌ایر با بیان اینکه مذاکرات چند ماهه با غول هواپیماسازی آمریکا سرانجام نتیجه داده، اظهار کرد: ما در طول ماه‌های گذشته مذاکرات طولانی با نمایندگان شرکت بوئینگ داشته‌ایم. در طول این مدت ۱۰ جلسه مذاکره فشرده میان نمایندگان ایران‌ایر و نمایندگان بوئینگ در ایران برگزار شد که آخرین مرحله آن از حدود یک هفته قبل تا صبح یکشنبه هفته جاری (روز گذشته) بود. پس از انجام این مذاکرات که مرحله نخست آنها در خردادماه امسال به یک تفاهم ابتدایی منجر شده بود، بالاخره قرارداد فروش ۸۰ هواپیما به ایران نهایی شد. فرهاد پرورش به سابقه خرید هواپیما از بوئینگ و قرارداد با بوئینگ اشاره کرد و گفت: ۴۱ سال پیش هما از بوئینگ هواپیما خرید که دو فروند از آن بعد از انقلاب وارد ایران شد. وی درباره جزئیات هواپیماهای خریداری شده از سوی ایران نیز گفت: طبق این سند ایران خرید ۵۰ فروند هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ را در دستور کار خود قرار داد. این هواپیماها از جدیدترین مدل‌های تولید شده بوئینگ به‌حساب می‌آید که تحویل آنها از سال ۲۰۲۱ به بعد به ایران آغاز می‌شود. وی ادامه داد: در کنار آن ایران‌ایر ۳۰ فروند هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ را خریداری کرده است که ۱۵ فروند آن از خانواده ۳۰۰ ER بوده و نخستین فروند آن از آوریل ۲۰۱۸ (اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷) به ایران تحویل داده خواهد شد. وی درباره زمان‌بندی اجرای این توافق در مرحله اول نیز تصریح کرد: در سال ۲۰۱۸، 6 فروند و در سال ۲۰۱۹ نیز 6 فروند هواپیمای ۷۷۷ به ایران تحویل داده می‌شود. در سال ۲۰۲۰ نیز سه فروند از این هواپیما به ایران تحویل می‌شود.
وی درباره مبلغ قرارداد منعقد شده میان ایران‌ایر و بوئینگ، اظهار کرد: این قرارداد براساس آنچه در کاتالوگ قید شده ۱۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار است که البته این رقم نسبت به آنچه در نهایت بسته می‌شود تفاوت جدی دارد و می‌توان گفت قیمت نهایی قرارداد دو طرف ۵۰ درصد از این قیمت پایین‌تر خواهد بود. پرورش درباره جزئیات توافق فاینانس برای ورود این هواپیماها نیز تاکید کرد: طبق آنچه در پیش قرارداد با ایرباس قید شده بود در توافق با بوئینگ نیز بخش زیادی از تامین مالی قرارداد به وسیله فاینانس صورت می‌گیرد. بوئینگ اعلام کرده که در حال حاضر آمادگی انجام فاینانس 6 فروند از هواپیماهای پهن‌پیکر خریداری شده از سوی ایران را دارد و دست ایران‌ایر نیز در تعیین دقیق شرایط تامین مالی باز خواهد بود. ایران‌ایر طبق قرارداد می‌تواند از سایر تامین کنندگان مالی برای خرید هواپیما استفاده کند. از این‌رو با چند شرکت وارد مذاکره شده‌ایم و باید شرایط شرکت‌ها را مورد بررسی قرار دهیم و ملزم به استفاده از فاینانس کمپانی بوئینگ نیستیم. اگر شرایط سایر فاینانسرها خوب باشد یعنی مدت زمان فاینانس چیزی حدود ۱۲ سال باشد از شرایط آنها استفاده خواهیم کرد. وی درباره جزئیات مجوزهای ارائه شده از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا برای فروش هواپیما به ایران نیز، عنوان کرد: مجوز صادر شده از سوی اوفک تمام ۸۰ فروند هواپیمای خریداری شده از سوی ایران را در بر می‌گیرد، اما به دلیل آنکه نه ساخت و تحویل آنها تا سال ۲۰۲۰ برای بوئینگ فراهم است و نه ما می‌توانیم در این مدت تمام این هواپیماها را دریافت کنیم، از سال ۲۰۲۰ باید بار دیگر مذاکرات ادامه یابد، زیرا مجوز فعلی اوفک تا این سال اعتبار دارد. در سال ۲۰۲۰ دو طرف با توجه به شرایط دریافت مجوز از اوفک و تامین مالی هواپیما برای ایران نسبت به اجرای گام دوم این سند اقدامات لازم را آغاز خواهند کرد. به گفته مدیر عامل شرکت هواپیمایی ایران‌ایر، یکی ازبندهای برجام فروش هواپیماهای غیرنظامی به ایران بود که مجوز آن نیز باید از سوی اوفک صادر می‌شد و ما این بند را فرصتی مناسب برای ادامه گفت‌وگوها دانستیم. البته هما از قبل از مذاکرات برجام، مذاکرات خود را در سطح بازرگانی و مطالعه بازرگانی با کمپانی‌هایی که مایل بودند با ایران همکاری داشته باشند شروع کرده بود و بعد از برجام این مذاکرات با جدیت ادامه یافت. تقریبا با همه شرکت‌های هواپیماساز معتبر دنیا به مذاکره نشستیم که با برخی از آنها، مذاکرات موفق تری داشتیم و به نتیجه رسیدیم. پرورش با بیان اینکه همه می‌دانند صنعت هوایی ایران در طی ۳۸ سال، بیشترین ضربه را خورده است، اضافه کرد: ما تمام مذاکرات خود را در شرایطی ادامه دادیم که خطر بدعهدی‌ها وجود داشت، اما ایران‌ایر توانست با وجود چنین شرایطی کار خود را برای نهایی‌کردن خرید این هواپیماها اجرایی کند. با این حال شکاف بین ما و آنچه در دنیای هواپیمایی به‌خصوص در منطقه وجود دارد بسیار بالاست. صنعت هوایی ما تفاوت چشمگیری با صنعت هوایی کشورهای منطقه دارد. وی تاکید کرد: به‌طور قطع در قرارداد ایرباس و بوئینگ انتقال تکنولوژی به ایران را در زمینه دانش ساخت و نگهداری هواپیما ذکر کرده‌ایم. در حال حاضر کارگروهی بین کمپانی‌های هواپیماسازی خارجی و شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی تشکیل شده است که طبق آن توانمندی‌های داخل برای انتقال تکنولوژی ساخت قطعات هواپیما ارزیابی می‌شود. البته این همکاری‌ها می‌تواند در بخش نرم‌افزاری هم باشد و تنها ساخت قطعات در قراردادها موردنظر ما نیست. مدیر عامل شرکت هواپیمایی ایران‌ایر ادامه داد: در مذاکرات با ایرباس نیز پیش‌قرارداد میان این شرکت و سازمان هواپیمایی کشوری بسته شده تا انتقال تکنولوژی و تعمیر و نگهداری را در ایران ممکن کنند. مانتی فریزر، معاون مدیرعامل بوئینگ با اشاره به اینکه امضای قرارداد با ایران‌ایر با حمایت كامل دولت آمریكا انجام شده است، گفت: خوشحالیم كه بوئینگ ۸۰ فروند از بهترین هواپیماهای خود را به ارزش ۱۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار تقدیم ایران می‌كند. خوشحالیم که با این توافق‌نامه اعلام می‌كنیم كه روابطمان را با ایران‌ایر از سر می‌گیریم و خوشحالیم كه بهترین هواپیماهای دنیا را به ایران عرضه می‌كنیم. مانتی فریزر تاكید كرد: سندی كه امروز به امضا بوئینگ و ایران‌ایر رسید در قالب موافقت‌نامه و تاییداتی است كه شركت هواپیماسازی بوئینگ از دولت آمریكا اخذ كرده است. هواپیمای 737 متوسط با دو موتور جزو باریک پیکرترین نمونه‌های شرکت بوئینگ است و بین 85 تا 215 مسافر گنجایش دارد. نسل‌های جدید‌تر آن شامل 700-737، 800-737 و900 ER-737 است. از این مدل از زمان ساخت و اولین پرواز آن در سال 1967 تا امروز 8هزار و 880 فروند به ایرلاین‌های سراسر جهان تحویل داده شده است و 4 هزار و 417 سفارش نیز هنوز در دست ساخت است. هواپیمای777 بزرگ‌ترین هواپیمای دو موتوره جهان است که گنجایش 314 تا 451 مسافر را دارد. این هواپیما که برای نخستین‌بار در سال 1994 به بازار تحویل داده شد، بین 9 هزار و 695 کیلومتر تا 17 هزار و 594 کیلومتر توان پرواز بدون فرود دارد. تا امروز 60 مشتری تعداد هزار و 891 فروند از مدل‌های مختلف این نوع از هواپیما را سفارش داده‌اند که هزار و 367 فروند از سوی بوئینگ تاکنون به آنها تحویل داده شده است.