روند کلی تجارت ایران با همسایگان
گزارش پیشرو، یک تصویری کلی از روند تجارت ایران با 15 کشور همسایه، جمهوری آذربایجان، افغانستان، امارات متحده عربی، ارمنستان، بحرین، پاکستان، ترکمنستان، ترکیه، روسیه، عراق، عربستان، عمان، قزاقستان، قطر، کویت از یکسو و تراز تجاری و جهت‌گیری آن را از دیگر سو نشان می‌دهد به واقع گزارش حاضر به دنبال پاسخ به این سوالات است که آیا در گذر زمان ترکیب کالای صادرات ایران به سمت مصنوعات با ارزش افزوده و فناوری بالا سوق پیدا کرده یا خیر. همچنین جهت تغییرات صادرات و واردات به سمت افزایش تعاملات تجاری با این کشورها است یا محدود شدن آن. مطابق آمار منتشرشده از سوی سازمان توسعه تجارت، 11 نکته قابل تامل در این تحلیل وجود دارد؛ 1- بررسی اجمالی روند تجارت با 15 کشور همسایه ایران نشان از روند صعودی صادرات ایران به این کشورها در بازه زمانی 1394- 1384 به جز سال 1392 دارد. 2- مطابق آمارها، اگرچه تراز تجاری ایران تا 1390 در تجارت با همسایگان خود، منفی بوده؛ اما از این سال به بعد تداوم رشد صادرات توام با کاهش مداوم واردات از این کشورها منجر به مثبت شدن تراز تجاری به نفع ایران شده است. 3- به‌طوری که براساس آمار منتشر شده، تراز تجاری ایران در تجارت با 11 کشور جمهوری آذربایجان، افغانستان، ارمنستان، پاکستان، ترکمنستان، عراق، عمان، عربستان، قزاقستان، قطر و کویت مثبت گزارش شده که این امر نشان می‌دهد صادرات ایران به این کشورها فراتر از واردات از آنها است. 4- از سوی دیگر، تراز تجاری ایران با 5 کشور افغانستان، عراق، عمان، قطر و کویت علاوه بر اینکه مثبت گزارش شده است، نشان از روند صعودی صادرات نیز دارد. 5- نکته قابل تامل دیگر در آمار منتشرشده اینکه با وجود تراز تجاری منفی ایران با امارات متحده عربی روند صادرات ما به این کشور سیر صعودی دارد. 6- از طرفی، در ارتباط با سه کشور بحرین، روسيه و ترکيه، علاوه بر اینکه تراز تجاری منفی گزارش شده، روند صادرات هم نزولی بوده است. 7- در زمينه شاخص متوسط قيمت صادرات و واردات تنها در مورد 5 کشور جمهوری آذربایجان، بحرین، ترکمنستان، روسيه و قزاقستان متوسط قيمت صادرات در سال 1394 برابر یا بيش از متوسط قيمت واردات عنوان شده است. 8- از دیگر نکات قابل ذکر در تجارت ایران با 15کشور همسایه، همزماني افزایش ارزش صادرات با کاهش متوسط قيمت صادرات است که نشانگر حرکت به سوی صادرات محصولات با ارزش افزوده و فناوری پایين و خام فروشي است. 9- همچنین، واردات سه کشور عراق، افغانستان و عمان از ایران در سال‌های اخير با وجود کاهش واردات این کشورها از کل جهان، روندی صعودی را تجربه کرده که نشانگر استحکام بالای روابط تجاری ایران با این کشورها است. به عبارتی، در شرایط بحراني، کشور ما جایگزین دیگر شرکا شده است. 10- از دیگر نکات قابل تامل، اینکه روند تجاری ایران با 10کشور جمهوری آذربایجان، امارات متحده عربي، ارمنستان، پاکستان، ترکيه، ترکمنستان، قطر، قزاقستان،روسيه و کویت، در سال‌های اخير کاهش یا افزایش واردات از ایران هم‌جهت با کاهش و افزایش واردات از کل جهان بوده است. 11- در نهایت اینکه ارزش واردات از ایران در خلاف جهت ارزش واردات از کل جهان برای دو کشور عربستان و بحرین در سال‌های اخير رو به کاهش بوده است.
حجم تجارت ایران با 15 کشور
براساس آمار، ارزش صادرات ایران به 15 کشور همسایه، نشان می‌دهد که ارزش صادرات ایران به کشورهای مذکور در سال 1384 به میزان 5 میلیارد و 579 میلیون دلار گزارش شده و در مقابل ارزش واردات ایران از این کشورها، 10 میلیارد و 708 میلیون دلار بوده که نشان می‌دهد که تراز تجاری ایران منفی بوده است. ارزش صادرات ایران به این کشورها، در سال 1385 حدود 6 میلیارد و 471 میلیون دلار بوده که در مقابل 12 میلیارد و 949 میلیون دلار واردات انجام شده است که باز هم روند تجاری ایران منفی گزارش شده است. در سال 1386 ارزش صادرات ایران به کشورهای ذکر شده، 7 میلیارد و 327 میلیون دلار گزارش شده که با وارداتی به ارزش 15 میلیارد و 706 میلیون دلار، تراز تجاری ایران منفی ثبت شده است. همچنین در سال 1387 ارزش صادرات ایران 8 میلیارد و 474 میلیون دلار بوده که در همین سال ارزش واردات ایران 18 میلیارد و 26 میلیون دلار گزارش شده است. از سوی دیگر در سال 1388، ارزش صادرات ایران نیز 10 میلیارد و 696 میلیون دلار گزارش شده که در مقایسه با 20 میلیارد و 992 میلیون دلار واردات ایران، تراز تجاری ایران منفی گزارش شده است.
آمارها نشان می‌دهد که ارزش صادرات ایران به 15 کشور همسایه در سال 1389به میزان 12 میلیارد و 466 میلیون دلار بوده که با توجه به واردات 20 میلیارد و 770 میلیون دلاری ایران، تراز تجاری کشور منفی بوده است. همچنین در سال 1390 آمارها حاکی از این است که تراز تجاری ایران منفی بوده است. به‌طوری که ارزش صادرات ایران به 15 کشور همسایه، 15 میلیارد و 879 میلیون دلار در مقابل 22 میلیارد و 228 میلیون دلار گزارش شده است. البته روند تجاری ایران از سال 1390 به بعد، روند رو به رشدی داشته است؛ به‌طوری که در سال 1391 ارزش صادرات ایران به کشورهای مذکور، 17 میلیارد و 372 میلیون دلار ذکر شده و در مقابل ارزش واردات 16 میلیاردو 504 میلیون دلار عنو ان شده و همین امر، تراز تجاری مثبت را برای کشور رقم زده است. این روند همچنان در سال‌های 1392تا 1394 نیز ادامه‌دار بوده است. به‌طوری که ارزش صادرات در سال 1392، معادل 16 میلیارد و 605 میلیون دلار و ارزش واردات 15 میلیارد و 511 میلیون دلار عنوان شده است. همچینن ارزش صادرات در سال 1393، معادل 17 میلیارد دلار و 885 میلیون دلار ثبت شده که در مقابل ارزش واردات 16 میلیارد و 260 میلیون دلار عنوان شده است. در نهایت در سال 1394 ارزش صادرات معادل 17 میلیارد و 938 میلیون دلار در مقابل 11میلیارد و 158 میلیون دلار ثبت شده است.
تجارت ایران و جمهوری آذربایجان
مطابق آمارها، عملکرد تجاری ایران با جمهوری آذربایجان در بازه زمانی 1394-1384، نشان می‌دهد که در 10 سال گذشته صادرات ایران به جمهوری آذربایجان همواره بیش از واردات و در نتیجه تراز تجاری به نفع ایران بوده اما با بروز اثرات تحریم در سال‌های پایانی، شاهد کاهش شدید صادرات هستیم. هرچند واردات در برابر صادرات به این کشور به هیچ‌وجه قابل قیاس نیست، اما مقایسه قیمت متوسط صادرات و واردات گویای ارزش بالای محصولات وارداتی در برابر محصولات صادراتی است. علاوه بر این طی 10 سال گذشته به‌رغم افزایش صادرات شاهد روند نزولی قیمت متوسط صادرات در نتیجه تغییر ترکیب کالاهای صادراتی از قبیل پوشاک و کفش با ارزش افزوده بالا در سال‌های ابتدایی به مواد اولیه‌ای چون سیمان، سیب زمینی، قیر و... هستیم. بررسی تغییرات ارزش واردات جمهوری آذربایجان از کل جهان در 10 سال گذشته، نشانگر روند کم نوسان و صعودی تا سال 2013 و سپس کاهش محدود در دو سال آخر است که تا حدی کاهش واردات از ایران را توجیه می‌کند، هرچند شدت کاهش واردات از ایران، اثر‌گذاری عوامل غیراقتصادی بر این امر را نیز محتمل می‌سازد. از این‌رو، مطابق آمارها روند تجاری این دو کشور نشان می‌دهد که ارزش صادرات ایران به جمهوری آذربایجان در سال 1384، 331 میلیون دلار در مقابل 164 میلیون دلار واردات ذکر شده است. این در حالی است که ارزش صادرات ایران در سال 1394، 233 میلیون دلار در مقابل 32میلیون دلار واردات گزارش شده است.
تجارت ایران و افغانستان
همچنین براساس آمارها، در همین بازه زمانی، جریان تجارت با افغانستان در سال‌های گذشته کاملا یک‌طرفه و به نفع ایران بوده است. به‌طوری که صادرات ایران به این کشور از 500 میلیون دلار در سال 1384 به حدود 3 میلیارد دلار در بالاترین حد خود در سال 1391 رسید و پس از آن متاثر از شرایط تحریم، کاهش 500 میلیون دلاری را تجربه کرده است. اما دوباره از سال 1394 تغییر جهت داده و مسیر رشد مثبت را در پیش گرفت. از نکات قابل‌توجه می‌توان به پیشی گرفتن متوسط قیمت واردات از صادرات از سال 1392 اشاره کرد که مهم‌ترین عامل در این رابطه را علاوه بر تغییر ترکیب صادراتی به سمت محصولات ارزان‌تر، می‌توان کاهش شدید ارزش ریال در برابر دلار و درنتیجه عرضه ارزان‌تر صادرات دانست. با وجود کاهش واردات افغانستان از کل جهان در سال 2015 میلادی که بیش از 9ماه از سال 1394 را شامل می‌شود، واردات این کشور از ایران در سال 94 نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه روندی صعودی نیز داشته که نشانگر عمق روابط تجاری و آسیب‌ناپذیری آن از عوامل خارجی است.
تجارت ایران و امارات
مطابق آمارها، تراز تجاری ایران با امارات متحده عربی، در 10 سال گذشته حاکی از این است که تراز تجاری ایران با این کشور، همواره منفی بوده است. مطابق آمارها، ارزش صادرات ایران به امارات در سال 1384، معادل یک میلیارد و 545 میلیون دلار در مقابل 7 میلیارد و 673 میلیون دلار واردات از این کشور ثبت شده است. این در شرایطی است که ارزش صادرات ایران به این کشور در سال 1394، معادل 4 میلیارد و 894 میلیون دلار به ازای 6 میلیارد و 976 میلیون دلار واردات صورت گرفته است. در مقایسه متوسط قیمت صادرات و واردات نیز همواره شاهد فزونی دو برابری یا بیشتر متوسط قیمت واردات نسبت به صادرات هستیم. در ارتباط با ارزش واردات امارات متحده عربی از جهان، آمار دقیقی در تمام سال‌های گذشته در تارنمای مرکز تجارت بین‌المللی(ITC) ارائه نشده است. اما با توجه به آمار موجود تغییرات ارزش واردات از ایران و با تغییرات ارزش واردات از جهان تقریبا هم راستا بوده و همزمان با کاهش واردات از جهان در سال‌های پایانی شاهد کاهش واردات از ایران هستیم.
تجارت ایران و ارمنستان
ارمنستان از دیگر شرکای تجاری ایران است که در همین بازه زمانی، بررسی روند تجارت دو کشور، نشانگر برتری همیشگی صادرات بر واردات و تراز تجاری مثبت به نفع ایران است. به‌طوری که ارزش صادرات ایران به این کشور در سال 1384، معادل 163 میلیون دلار در مقابل 26 میلیون دلار واردات ثبت شده است. اما در سال 1394، ارزش صادرات ایران به این کشور، 102 میلیون دلار به ازای 13 میلیون دلار واردات گزارش شده است که نشان از کاهش روند عمومی تجاری ایران با ارمنستان دارد. البته مطابق آمارها، تا سال 1388 متوسط قیمت صادرات از متوسط قیمت واردات بیشتر بوده، اما از این سال به بعد روند معکوس شده و همزمان با کاهش تدریجی صادرات ایران به این کشور، قیمت واحد صادرات نیز کاهش یافته است. نکته جالب‌توجه در روند تجارت ایران و ارمنستان رشد مثبت ارزش صادرات در سال‌های فرد و رشد منفی آن در سال‌های زوج در 10 سال گذشته به استثنای سال 1385 است. همچنین در سال‌های ابتدایی دوره 10 ساله در نظر گرفته شده با وجود اینکه ارمنستان حجم وارداتش از جهان را افزایش داده، اما صادرات ایران به این کشور روندی نزولی طی کرده و در سال پایانی کاهش واردات از جهان و ایران نیز همزمان شده‌اند. در مجموع با وجود همسایگی و روابط سیاسی خوب دو کشور و عدم تاثیرپذیری قابل‌توجه صادراتی به این کشور از تحریم‌ها و... حجم تجارت فیمابین در سال‌های گذشته قابل‌توجه نبوده است.
تجارت ایران و بحرین
بحرین از دیگر کشورهای همسایه ایران به شمار می‌رود که روند تجاری این دو کشور در 10 سال گذشته، مطابق آمارها، محدود بوده و روندی نزولی داشته اما از سال 1391 به بعد ابتدا با شیبی ملایم و در سال 1394 به شکلی قابل‌توجه واردات از بحرین افزایش یافته است. همچنین به جز سال‌های 1384 و 1391، در تمامی سال‌ها تراز تجاری ایران با بحرین، منفی بوده است. به‌طوری که ارزش صادرات به بحرین در سال 1384، 118 میلیون دلار بوده که همین رقم در سال 1394، با افت شدید به 10 میلیون دلار رسیده است. متوسط قیمت صادرات در 10 سال گذشته با شیبی ملایم و نوساناتی اندک رو به فزونی بوده ولی متوسط قیمت واردات از سال 1388 با شتاب بالایی افزایش یافته و به رکورد 5/ 17 دلار در هر کیلوگرم در سال 1391 رسیده که این امر به دلیل افزایش ناگهانی حضور کالاهای هایتک در سبد وارداتی عنوان شده است. همچنین در سال 1392 شاهد سقوط آزاد این شاخص تا نزدیک صفر بودیم. از این رو، با وجود رشد مثبت واردات بحرین از جهان در سال‌های گذشته به استثنای سال آخر بعد از سال 1391 و همزمان با تشدید تحریم‌ها واردات این کشور از ایران به شدت کاهش یافته و در سطحی بسیار پایین باقی مانده است.
روند تجارت ایران و پاکستان
از دیگر شرکای تجاری ایران، پاکستان است که در بازه زمانی مذکور، صادرات ایران به این کشور همواره فراتر از واردات و تراز تجاری با این کشور مثبت بوده است. بالاترین رشد صادرات به پاکستان در سال 1393، 47 درصد تحقق یافته است. به‌طوری که در این سال رکورد 940 میلیون دلار صادرات به این کشور ثبت شده اما در سال 1394 با کاهش قابل‌توجه 300 میلیون دلاری رقم ارزش صادرات به این کشور مجددا در سطح سال 1392، یعنی معادل 640 میلیون دلار ثبت شده است. در 10 سال گذشته قیر، نفت، محصولات فولادی و سنگ آهن و مشتقات نفت حضور پررنگی در سبد کالاهای صادراتی داشته‌اند. همچنین در این بازه زمانی، پاکستان هم راستا با افزایش واردات از جهان، واردات از ایران را نیز ارتقا داده و تحریم‌های وضع شده علیه ایران، چندان تاثیری بر تجارت دو کشور نداشته‌اند. کاهش واردات از ایران در سال‌های پایانی نیز با کاهش واردات این کشور از کل جهان مصادف بوده است.
تجارت ایران و ترکمنستان
مطابق آمارها، روند تجاری ایران با دیگر شریک تجاری‌اش ترکمنستان، نشان از این دارد که در همین بازه زمانی، صادرات ایران به ترکمنستان تا سال 1393 با نرخ رشدی قابل‌توجه در حال صعود بوده و از سال 1388 از واردات سبقت گرفته و منجر به مثبت شدن تراز تجاری ایران تا به امروز شده است. بدون در نظر گرفتن افت صادرات در سال 1394، ترکمنستان را می‌توان جزو کشورهایی محسوب کرد که جریان صادرات ایران به این کشور در یک دهه گذشته از رشدی پایدار برخوردار بوده است. ترکیب سبد کالاهای برتر صادراتی نیز تا حدودی در این سال‌ها ثابت بوده و تحول خاصی را به خود ندیده است. متوسط قیمت صادرات از سال 1386 به بعد دچار افت شده و هرچند در سال 1392 مجددا شاهد افزایش ارزش این شاخص هستیم، اما در مجموع در بیشتر سال‌ها متوسط قیمت واردات بیشتر از متوسط قیمت صادرات بوده است. از سوی دیگر، در 10 سال گذشته صعود و نزول ارزش سالانه واردات ترکمنستان از جهان و از ایران تقریبا با یکدیگر همزمان بوده و از یک الگو تبعیت کرده‌اند. بر این اساس می‌توان ادعا کرد که تحریم‌های بین‌المللی چندان تاثیری بر تجارت دو کشور نداشته و روابط از این نظر کمتر آسیب‌پذیر بوده است.
تجارت ایران و ترکیه
از سوی دیگر، آمار 10 ساله روند تجاری ایران با ترکیه حاکی از این است که همواره تراز تجاری ایران با این کشور منفی بوده است. به‌طوری ارزش صادرات ایران به ترکیه در سال 1384، 205 میلیون دلار به ازای 867 میلیون دلار واردات گزارش شده است. البته روند صادرات در سال 1394 افزایشی بوده به رقم یک میلیارد و 315 میلیون دلار رسیده است. این درحالی است که روند واردات ایران از این کشور در همین سال نیز افزایش یافته و به دو میلیارد و 995 میلیون دلار رسیده است. این تحلیل نشان می‌دهد که ترکیب سبد کالای صادراتی نیز در ده سال گذشته چندان تغییری نداشته و فرآورده‌های مس و روی و مشتقات نفت در صدر فهرست کالاهای صادراتی ایران به ترکیه قرار داشته‌اند. به جز در سال 1389 در تمامی سال‌ها متوسط قیمت واردات بیشتر از متوسط قیمت صادرات بوده اما در مجموع صرف‌نظر از سال‌های ابتدایی فاصله دو کشور در این شاخص قابل‌توجه نیست. از سوی دیگر، واردات ترکیه از ایران تقریبا از الگوی مشابهی با واردات این کشور از کل جهان تبعیت می‌کند. به عبارت دیگر تداوم روابط تجاری با این کشور در شرایط تحریم‌ها نیز از تضمین بیشتری برخوردار است.
تجارت ایران و روسیه
روسیه دیگر شریک تجاری ایران است که در همین بازه زمانی، برخلاف صادرات کم نوسان ایران به روسیه که در اوج خود به 500 میلیون دلار در سال 1391 و در پایین‌ترین سطح خود به 173 میلیون دلار در سال 1394 رسیده است، واردات از این کشور نوسانات قابل‌توجهی را در 10 سال گذشته به خود دیده است. حداکثر ارزش واردات از این کشور بیش از 6/ 1 میلیارد دلار در سال 1391 و حداقل آن 173 میلیون دلار در سال 1394 محقق شده است. تراز تجاری در تمامی سال‌های مورد بررسی منفی بوده است. برخلاف دیگر شرکای مورد بررسی در این گزارش، صرف‌نظر از دو سال 1392 و 1393، در دیگر سال‌ها متوسط قیمت صادرات همواره بیشتر از متوسط قیمت واردات بوده که حضور محصولاتی چون پسته و غذایی فراوری شده در سبد کالاهای صادراتی می‌تواند توجیه‌کننده این امر باشد. واردات روسیه از ایران در سال‌هایی که واردات این کشور از جهان روندی مثبت داشته چندان تغییری به خود ندیده، اما در سال‌هایی که واردات جهانی آن رو به کاهش بوده این کاهش شامل حال ایران نیز شده است. در مجموع با وجود عدم تاثیرپذیری قابل‌توجه روابط تجاری دو کشور از تحریم‌های بین‌المللی، حجم تجارت میان دو کشور و به ویژه صادرات ایران به روسیه بسیار ناچیز است.
تجارت ایران و عراق
کشور عراق از دیگر شرکای تجاری ایران به شمار می‌رود که همواره در بحث تجاری خارجی برای ما از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. مطابق آمار منتشر شده، روند پایدار در رشد صادرات ایران به عراق باعث ارتقای صادرات ایران از حدود 2/ 1 میلیارد دلار در سال 1384 به حدود 2/ 6 میلیارد دلار در سال 1394 شده است. در طول این سال‌ها تراز تجاری همواره مثبت و رو به فزونی بوده است. به جز در سال 1392 در تمامی سال‌ها شاهد رشد مثبت صادرات به این کشور بوده‌ایم. البته نکته قابل تامل در زمینه صادرات ایران به عراق، کاهش متوسط قیمت صادرات به عراق است که نشانگر افزایش جایگاه محصولات با ارزش افزوده و فناوری پایین‌تر در سبد کالاهای صادراتی ایران به عراق است. شاهد این مدعا حضور و تثبیت جایگاه سیمان به‌عنوان اولین محصول صادراتی از سال 1387، سالی که روند نزولی متوسط قیمت صادرات آغاز شده است. با وجود کاهش شدید واردات عراق از جهان در سال 2015، واردات این کشور از ایران مشابه سال‌های گذشته رشد مثبت را تجربه کرده که نشانگر جایگاه بالای ایران در بازار عراق و استحکام روابط تجاری دو کشور است.
تجارت ایران و عربستان
همچنین مطابق آمارها، در بازه زمانی مذکور، آمار تجاری ایران و عربستان حاکی از این است که تجارت دو کشور از سال 1387 به بعد رونق پیشین خود را از دست داده و با روندی نوسانی در سطحی پایین‌تر از 200 میلیون دلار تداوم یافته است. از طرفی، از سال 1388 متوسط قیمت واردات از متوسط قیمت صادرات سبقت گرفته و در سال 1392 همزمان با افزایش قابل‌توجه متوسط قیمت واردات شاهد سقوط شدید متوسط قیمت صادرات هستیم، اما در سال 1394، این شاخص برای دو کشور در سطح پایین‌تر از یک دلار به یکدیگر نزدیک شده‌اند. در مجموع روند تجارت دو کشور در دوره زمانی مورد بررسی، پرنوسان و رو به افول بوده است. واردات عربستان از ایران نیز مسیری کاملا خلاف جهت جریان واردات این کشور از جهان را طی کرده است؛ یعنی با وجود افزایش مداوم واردات این کشور از جهان در دوره مورد بررسی صادرات ایران به عربستان در ده سال گذشته رو به افول بوده است.
تجارت ایران و عمان
عمان دوازدهمین شریک تجاری ایران به‌شمار می‌رود و مطابق آمارها، صادرات به عمان در ده سال گذشته روندی مثبت داشته و این روند در سال‌های اخیر سرعت و شدت بیشتری به خود گرفته است. ترازتجاری بعد از دو سال تجربه ثبت عدد منفی در سال‌های 1387 و 1388، با نوساناتی اندک در سال‌های بعدی مثبت و فزاینده بوده است اما واردات پس از کاهشی شدید در سال 1388، تا سال 1393 در فاصله 60 تا 70 میلیون دلار تثبیت شده و در نهایت به 33 میلیون دلار در سال 1394 کاهش یافته است. براساس این تحلیل، متوسط قیمت صادرات با فاصله قابل‌توجهی کمتر از متوسط ارزش واردات در بازه زمانی مذکور بوده است، همچنین مقایسه روند واردات عمان از ایران و واردات این کشور از جهان در ده سال گذشته می‌تواند تاییدی بر عدم اثرپذیری روند تجارت دو کشور از تحریم‌ها و رابطه مستحکم تجاری فیمابین باشد.
تجارت ایران و قزاقستان
دیگر شریک تجاری ایران، قزاقستان است که در بازه زمانی مذکور، صادرات به قزاقستان و واردات از این کشور، خلاف جهت یکدیگر حرکت کرده‌اند زیرا در سال‌های ابتدایی شاهد تراز منفی هستیم، اما به مرور و با رشد آرام صادرات و در عین حال تنزل واردات از سال 1392 تراز تجاری مثبت شده و صادرات از واردات سبقت گرفته است. مهم‌ترین نکته در تحلیل رابطه تجاری دو کشور برتری متوسط قیمت صادرات بر متوسط قیمت واردات در تمامی سال‌های مورد بررسی است. به عبارتی دیگر، محصولات صادراتی ایران نسبت به واردات از این کشور، دارای ارزش افزوده بالاتری است. در یک دهه گذشته جریان واردات قزاقستان از ایران و کل جهان تقریبا در یک راستا بوده‌اند، اما در دو سال پایانی با وجود کاهش شدید واردات این کشور از جهان، ارزش واردات از ایران در سال 1393 ثابت مانده و در سال 1394 نیز با شدتی کمتر در قیاس با کاهش واردات از جهان تنزل یافته است که این امر نشانگر پایداری روابط تجاری میان دو کشور و عدم اثرپذیری از تحریم‌های بین‌المللی است.
تجارت ایران و قطر
چهاردهمین شریک تجاری ایران، کشور قطر است که بازه زمانی 10 ساله، تراز تجاری ایران در تجارت با قطر مثبت بوده و از سال 1389 به بعد همزمان با تداوم رشد مثبت صادرات به استثنای سال 1393، شاهد بهبود هرچه بیشتر تراز تجاری هستیم، به‌طوری که ارزش صادرات ایران به قطر در سال 1384، معادل 83 میلیون دلار در مقابل 24 میلیون دلار واردات گزارش شده است. البته ارزش صادرات ایران به این کشور در سال 1394 با روند صعودی به 147میلیون دلار در مقابل 3 میلیون دلار واردات رسیده است. همچنین در مقایسه متوسط قیمت صادرات و واردات متاسفانه آمار نشانگر سطح بسیار پایین متوسط قیمت صادرات است که این امر بر حضور پررنگ مواد اولیه و محصولات خام در سبد صادراتی ایران به این کشور دلالت دارد. روند واردات قطر از ایران در سال 1393 در خلاف جهت واردات از کل جهان کاهشی و در سال 1394 با شدتی بیشتر نسبت به افزایش واردات جهانی رشد کرده است. درمجموع باید گفت که واردات این کشور از ایران در سطح محدود موجود، اثر چندانی از تحریم‌ها نپذیرفته است.
تجارت ایران و کویت
آخرین شریک تجاری ایران که در این تحلیل مورد بررسی قرار گرفته است، کشور ترکیه است که در بازه زمانی موردنظر، پس از تجربه دوبار کاهش شدید صادرات به کویت در سال‌های 1387 تا 1391، ارزش صادرات و واردات بسیار نزدیک به‌هم و حدود 100 میلیون دلار بوده است. تنها در سال‌های 1389 و 1392 تراز تجاری منفی بوده و در دیگر سال‌ها صادرات فراتر از واردات بوده است. در سال‌های 1393 و 1394 نیز شاهد افزایش قابل‌توجه صادرات توام با کاهش شدید واردات هستیم. متاسفانه در رابطه با کشور کویت نیز تفاوت فاحش میان متوسط قیمت صادرات و واردات مشهود است. مقایسه روند واردات کویت از کل جهان و از ایران در سال‌های گذشته، نشانگر کاهش شدید صادرات ایران به این کشور تا سال 1389 برخلاف جهت روند واردات این کشور از جهان و احیای مجدد جریان واردات از ایران از سال 1392 است.