پیش از این مقامات مسوول ایرانی و اروپایی تعلل در صدور مجوز اوفک (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا) برای فروش هواپیما به ایران را بزرگ‌ترین مانع برای نهایی شدن قرارداد بزرگ شرکت ایران‌ایر با ایرباس می‌دانستند. هرچند شرکت ایرباس یک شرکت فرانسوی است، اما با توجه به اینکه حداقل 10 درصد قطعات به‌کار رفته در هواپیماهای این شرکت تولید آمریکا است، باید برای فروش هواپیما از آمریکا مجوز بگیرد. صدور مجوز از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا نه تنها در نهایی شدن قرارداد ایرباس، بلکه در انعقاد سایر قراردادهای هوایی با شرکت‌های دیگر مانند بوئینگ آمریکا و ATR ایتالیا، «میتسوبیشی» ژاپن و به تازگی «کومک» چین نیز تاثیرگذار است. قرارداد ایران با غول‌های هواپیماسازی دنیا را می‌توان نماد مهمی از آغاز دور جدید مناسبات سیاسی و اقتصادی در پسابرجام دانست؛ قراردادی که موجب خواهد شد ناوگان هوایی ایران پس از سال‌ها نوسازی شود. اما در کنار مجوز فروش، برخی از کارشناسان دو ابهام در مسیر ورود هواپیماهای نو را مطرح می‌کنند. نخست نگرانی و ترس بانک‌های بزرگ غربی به برقراری روابط کارگزاری با ایران و تامین مالی هواپیماها و دوم قابل لغو بودن مجوزهای صادر‌شده با انتقال قدرت به دولت دونالد ترامپ.
در طول ماه‌های گذشته بحث‌های زیادی درباره چگونگی ارائه فاینانس به هواپیماهای خریداری شده از سوی ایران صورت گرفت. اما پنج‌شنبه گذشته مجلس نمایندگان آمریکا طرحی را به تصویب رساند که به موجب آن، تامین مالی فروش هواپیماهای مسافربری به ایران از سوی بانک‌های آمریکایی ممنوع می‌شود. برخی منابع خبری تصویب این طرح را در راستای تلاش‌ها برای متوقف ساختن روند فروش هواپیما به ایران از سوی دو شرکت بوئینگ و ایرباس تعبیر کردند. اما مقامات ایرانی در واکنش به آن اعلام کردند که این طرح تنها موسسات و بانک‌های آمریکایی را از تامین مالی فروش هواپیما به ایران منع می‌کند که این موضوع، مشکلی در فروش هواپیما به ایران ایجاد نمی‌کند. ایران همچنین از توافق با یک شرکت لیزینگ بین‌المللی برای تامین مالی خرید 77 فروند ایرباس خبر داده و اعلام کرده که برای تامین مالی تعداد باقی مانده هواپیماهای ایرباس نیز به اندازه کافی فرصت باقی است و به راحتی می‌توان برای تامین مالی آن اقدام کرد.
تقابل اوباما و ترامپ بر سر ایران
دولت آمریکا روز سه‌شنبه اعلام کرد دومین مجوز را برای شرکت ایرباس فرانسه برای فروش هواپیماهای مسافربری به ایران‌ایر صادر کرده است. به این ترتیب هواپیمایی ملی ایران (شرکت ایران‌ایر) یک گام دیگر به دریافت هواپیماهای جدید ساخت شرکت‌های غربی پس از لغو تحریم‌ها نزدیک شد. در طرف مقابل مجلس نمایندگان آمریکا سخت در تلاش است فروش هواپیماهای ساخت آمریکا یا هواپیماهایی که در ساخت آنها از قطعات آمریکایی استفاده شده است را به ایران محدودتر سازند. به گزارش رویترز، اما تا زمانی که کنگره فعلی بر سر کار است، بعید به نظر می‌رسد لایحه مجلس نمایندگان به قانون تبدیل شود. چرا که یا با مخالفت دموکرات‌ها در مجلس سنا روبه‌رو می‌شود یا اگر هم که سنا آن را تصویب کند، اوباما گفته است که آن را وتو خواهد کرد.
در چند ماه باقیمانده از دولت دموکرات آمریکا، باراک اوباما به دنبال آن است تا موانع فروش هواپیما به ایران را مرتفع سازد و فرآیند آن را تسهیل بخشد. اقداماتی که با انتقاد شدید جمهوری‌خواهان در کنگره همراه شده و احتمالا خشم رئیس‌جمهوری جدید این کشور را برانگیزد. چرا که ترامپ پیش از این در ستادهای انتخاباتی خود گفته بود توافق هسته‌ای سال 2015 را زمانی که رئیس‌جمهوری آمریکا شود لغو می‌کند (البته اینکه هنوز ترامپ بر حرف خود ایستاده یا توانایی انجام آن را دارد یا خیر در هاله‌ای از ابهام است)، توافقی که بر اساس آن ایران قادر خواهد بود از شرکت‌های هواپیماسازی بزرگ جهان، نیازهای هوایی خود را مرتفع سازد. این درحالی است که اعضای گروه انتقال قدرت دونالد ترامپ به درخواست‌ها برای اظهارنظر در این خصوص پاسخی نداده‌اند. کارشناسان تحریم معتقدند، مجوزهای صادر‌شده از سوی خزانه‌داری دولت اوباما، به آسانی از سوی دولت ترامپ قابل لغو هستند. دیوید مورتلاک، یکی از مقامات سابق کاخ سفید در امور تحریم‌ها در این‌باره گفت: «تا جایی که این مجوزها دارای الزام قانونی نباشند، هر لحظه می‌تواند لغو شوند.» اما ترامپ احتمالا در این مسیر با مخالفت متحدان آمریکا و دیگر قدرت‌های جهان که از دیگر طرف‌های برجام هستند مواجه خواهد شد.
از طرفی مخالفان توافق هسته‌ای ادعا می‌کنند، هواپیماهای مسافربری فروخته شده به ایران ممکن است از سوی این کشور برای اهداف نظامی از جمله انتقال سلاح و نیرو به‌کار گرفته شوند. موضوعی که مقامات ایرانی آن را رد می‌کنند. در این راستا وزارت خزانه‌داری آمریکا گفت که مجوزهای صادر‌شده دارای شرایط سختگیرانه‌ای هستند که ایران را ملزم می‌سازد از این هواپیماها تنها برای اهداف تجاری استفاده کند و قابل انتقال به شخص یا گروه که مشمول تحریم‌ها هستند، نخواهد بود. به گزارش رویترز، هرچند شرکت ایرباس یک شرکت فرانسوی است، اما با توجه به اینکه حداقل 10درصد قطعات به‌کار رفته در هواپیماهای این شرکت تولید آمریکا هستند، باید برای فروش هواپیماهای خود به ایران از دولت آمریکا مجوز بگیرد.
دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا در هفته جاری مجوز فروش 106 جت هواپیمایی به ایران را برای شرکت ایرباس صادر کرد. بر این اساس سخنگوی ایرباس نیز دریافت مجوز فروش هواپیما به ایران از وزارت خزانه‌داری آمریکا را تایید کرده است. قبل از این نیز شرکت ایرباس مجوز فروش 17 جت هواپیمایی به ایران را از دولت آمریکا دریافت کرده بود. به‌گفته سخنگوی شرکت ایرباس، در مجموع 2 مجوز صادر شده برای شرکت، همه 118 فروند هواپیمای توافق‌شده با ایران را پوشش می‌دهد. وی تلویحا به همپوشانی موجود در 2 مجوز صادر شده از سوی خزانه‌داری آمریکا اشاره کرد.
با این وجود رویترز گزارش کرده است که برخی از سفارش‌های خرید هواپیما از سوی ایران به دلیل تاخیر در صدور مجوزهای لازم، از سوی ایران لغو شده‌اند. به گفته مقامات رسمی، ایران دیگر قصد ندارد سوپرجامبوهای ای380 را خریداری کند. بنابراین رقم نهایی هواپیماهایی که قرار است از ایرباس خریداری شود، احتمالا نزدیک به 100 فروند خواهد بود. این درحالی است که وال‌استریت ژورنال به نقل از مسوولان شرکت ایران‌ایر اعلام کرده است که این شرکت قصد دارد تا انواع مختلفی از محصولات شرکت ایرباس، از هواپیمای پرطرفدار ای320 گرفته تا سوپرجامبوهای ای380 را خریداری کند. وال‌استریت ژورنال، مذاکرات ایران با فرانسه بر سر خرید هواپیما را محور گزارش جدید خود قرار داده است. بر اساس این گزارش، شرکت‌های ایران‌ایر و ایرباس در ژانویه 2016 برای فروش 118 جت هواپیمایی مسافربری توافق کردند. بر این اساس، این توافق یکی از بزرگ‌ترین معامله‌های دو طرف بعد از توافق هسته‌ای محسوب می‌شود؛ چرا که خرید جت‌های جدید از شرکت‌های بزرگ هواپیماسازی جهان باعث نوسازی و توسعه ناوگان هوایی ایران خواهد شد.
اما نکته دیگری که وجود دارد، این است که با وجود مجوزهای صادر شده، قراردادهای فروش هواپیما به ایران هنوز با موانع مهمی از جمله بی‌میلی بانک‌های بزرگ اروپایی برای تامین مالی قراردادهای مرتبط با ایران مواجهند. به گزارش وال‌استریت‌ژورنال، به‌نظر می‌رسد که مبادلات ایران و ایرباس بر اساس یورو باشد. به احتمال زیاد شرکت بوئینگ هم مبادلات خود با ایران را بر اساس یورو انجام خواهد داد. این شرکت قصد دارد تا 80 جت که ارزشی بالغ بر 6/ 17 میلیارد دلار دارد را به ایران بفروشد.
مذاکرات فشرده با سازندگان هواپیما
با توجه به فضای به وجود آمده پس از اجرای توافق هسته‌ای، متولیان صنعت هوایی کشور، معتقدند که تمام ایرلاین‌های ایرانی اولویت خود را به بهبود شرایط ناوگان‌شان اختصاص داده‌اند، از این‌رو از تمام ظرفیت‌های موجود در بازار استفاده خواهند کرد. بر همین اساس، مذاکره با دو‌غول هواپیماسازی دنیا یعنی ایرباس و بوئینگ برای نوسازی ناوگان هوایی کشور، با وجود تمامی اما و اگرها، همچنان ادامه دارد. در همین رابطه، علی عابدزاده رئیس سازمان هواپیمایی کشوری با اعلام اینکه هنوز مسائل حقوقی خرید هواپیما مشخص نشده است، به خبرگزاری «تسنیم» می‌گوید: مذاکرات برای امضای قرارداد با بوئینگ در حال پیگیری است و امیدواریم درخصوص موارد باقیمانده با هم به توافق برسیم تا قرارداد امضا شود. از سوی دیگر، مقصود اسعدی‌سامانی نیز تصریح می‌کند: با توجه به نیاز جدی شرکت‌های هواپیمایی ایرانی برای ارتقای سطح ناوگان و بهبود هواپیماهایشان در طول ماه‌های گذشته، مذاکرات شرکت‌ها برای خرید هواپیماهای جدید ادامه داشته و همچنان نیز در دستور کار قرار دارد. وی درباره آخرین خبرها از مذاکره با ایرباس و بوئینگ نیز به «ایسنا» می‌گوید: این شرکت‌ها نیز مانند دیگر هواپیماسازان مطرح دنیا در طول این ماه‌ها شرایطی برای فروش هواپیماهای خود به ایران فراهم کردند و از این‌رو طرف‌های ایرانی مذاکرات را برای نهایی کردن قرارداد با آنها آغاز کرده‌اند. در حال حاضر هیچ تغییری در این روند به وجود نیامده و مذاکرات ادامه دارد. دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی تصریح کرد: در کنار ایرباس و بوئینگ ایرلاین‌های ایرانی برای خرید هواپیما از دیگر شانس‌های خود در بازار نیز استفاده خواهند کرد. از این‌رو مذاکرات ما با شرکت‌هایی مانند امبرائر برزیل، بمباردیه کانادا، میتسوبیشی ژاپن و کومک چین ادامه دارد. اسعدی‌سامانی درخصوص اینکه آیا این مذاکرات تاکنون به نتایج قطعی رسیده نیز توضیح داد: همچنان تمام ایرلاین‌های ایرانی کار خود را در بازار بین‌المللی ادامه می‌دهند، هرچند هنوز این مذاکرات به عقد یک قرارداد رسمی منجر نشده، اما در عین حال گفت‌وگوها در تمام زمینه‌ها ادامه دارد. وی افزود: در حوزه‌ای مانند آنچه شرکت هواپیمایی کیش اعلام کرده شرایط برای ورود چند هواپیمای جدید فراهم شده و در بخش‌های دیگر هنوز مذاکرات در دستور کار طرفین است.
وی درباره احتمال استفاده از گزینه‌های مالی مانند لیزینگ نیز گفت: شرایط مذاکرات و سیاست‌های طرفین خواهد بود که نحوه تامین مالی و خرید را مشخص می‌کند. قطعا گزینه لیزینگ یا اجاره هواپیما نیز می‌تواند به‌عنوان یکی از گزینه‌های مدنظر ایران باشد که البته بسته به قرارداد و شرکت طرف توافق به سرانجام خواهد رسید.