نوسان‌پذیری تجارت از مصوبه کنگره

مصوبه اخیر ضدایرانی مجلس نمایندگان آمریکا مبنی بر لغو تسهیلات روادید برای شهروندان 38 کشوری که طی پنج سال گذشته به ایران سفر کرده‌اند و امضا رئیس‌جمهوری آمریکا بر آن، اعتراض‌هایی را در سطح بین‌المللی ایجاد کرد. به‌طوری‌که پس از اعلام این مصوبه، سفرای اکثر این کشورها به این تصمیم انتقاد کردند و خواستار لغو آن شدند. اغلب این کشورها، کشورهای تاثیرگذار اروپایی هستند که بارها هیات‌های تجاری بلندپایه آنها برای توسعه روابط به ایران سفر کرده و زمینه‌های همکاری را در سطح‌های مختلف مورد بررسی قرار دادند؛ این در حالی است که این مصوبه می‌تواند رایزنی‌های آنها را تحت‌الشعاع قرار دهد و مخل برنامه‌های همکاری آنها با ایران باشد. «دنیای اقتصاد» نیز در این راستا، طی جدولی، روابط تجاری ایران با این 38 کشور و خلاصه‌ای از رایزنی‌هایی که این کشورها برای گسترش همکاری با ایران صورت داده‌اند را مورد بررسی قرار داده است.

در دوران تحریم‌ها روابط تجاری ایران با کشورهای مختلف بسیار محدود شده بود؛ اما با افزایش احتمال لغو تحریم‌ها کشورهای مختلف از جمله کشورهای مهم اروپایی تمایل زیادی به دستیابی به بازار بکر ایران و همکاری اقتصادی با کشور نشان دادند؛ به‌طوری‌که می‌توان گفت از ابتدای امسال کشور ایران به یک صحنه رقابت برای کشورهای مختلف تبدیل شده است. استرالیا، اتریش، بلژیک، دانمارک،‌ فنلاند، فرانسه، آلمان، یونان، ایرلند، ایتالیا، ژاپن، کره جنوبی، لیختن‌اشتاین، لوکزامبورگ، مالت، هلند، نیوزیلند، نروژ، پرتغال، اسپانیا، انگلیس، سوئد، سوئیس، تایوان، موناکو، سنگاپور، اسلواکی، آندورا، برونئی، شیلی، جمهوری چک، استونی، اسلونی، مجارستان، ایسلند، لتونی، لیتوانی و سن‌مارینو 38کشوری هستند که توافق‌نامه لغو ویزا با آمریکا دارند و می‌توان گفت که هیات‌های تجاری اکثر این کشورها تمایل همکاری خود را با ایران نشان داده‌اند و برخی نیز قراردادها و تفاهم‌نامه‌های همکاری با ایران امضا کرده‌اند.

از جمله این کشور‌ها می‌توان به اتریش اشاره کرد که با هیات بزرگی به همراه رئیس‌جمهوری این کشور به ایران سفر کرده بود و همکاری اقتصادی با ایران را مورد تاکید قرار داد. گردشگری، پروژه‌های اقتصادی، آموزش، پروژه‌های نیمه‌تمام، صنعت خودرو و دارو از زمینه‌های همکاری است که مورد توافق ایران و اتریش قرار گرفته است. هیات تجاری اسپانیا نیز که در اواخر تابستان وارد ایران شد؛ در راس آن وزرای خارجه، صنعت، انرژی و گردشگری و عمران و ترابری این کشور قرار داشتند و تمایل بسیاری به همکاری با ایران در زمینه توریسم، نفت، گاز، فلزات، خشکبار، تجهیزات پزشکی و صنایع غذایی نشان دادند. جمهوری چک نیز دیگر کشور از این گروه است که پیشتر با اعلام آمادگی به گسترش همکاری با ایران، هیاتی که در راس آن وزیر امور خارجه این کشور قرار داشت به ایران اعزام کرده بود. همکاری در پروژه‌های نیمه‌تمام، صنایع شیشه و کریستال، تصفیه پساب و نانو تکنولوژی، تکنولوژی‌های زیست محیطی، هواپیماسازی کوچک، حمل‌ونقل ریلی و... از زمینه‌های همکاری است که ایران و جمهوری چک بر آن تاکید کردند.

هیات اقتصادی ژاپنی نیز به همراه وزیر اقتصاد، صنایع و تجارت ژاپن به ایران سفر کرد و به توسعه روابط با ایران در زمینه‌های انرژی، شبیه‌سازی طرح‌های قابل اجرا و همکاری‌های زیرساختی و زیربنایی تمایل نشان داد. هیات اقتصادی ایتالیا نیز طی سفر به ایران به همراه وزیر توسعه اقتصادی این کشور همکاری در زمینه‌های امور زیربنایی، حمل‌ونقل جاده‌ای، انرژی، معادن، ارتباطات، مخابرات، خودرو، آب و فاضلاب و ساختن نیروگاه را مورد اشاره قرار داد. فرانسه نیز از دیگر این کشورهایی است که پیش‌تر با اعزام هیات اقتصادی بلند پایه خود به ایران بر همکاری‌های اقتصادی با ایران تاکید کرد. انرژی، حمل‌ونقل ریلی، حوزه زمینی، دریایی، هوایی، ریلی و همین طور مسکن و شهرسازی از حوزه‌های همکاری است که مورد توافق ایران و فرانسه قرار گرفت. از سوی دیگر، آلمان از جمله کشورهایی بوده که می‌توان گفت در رقابت با دیگر کشورها برای ورود به ایران موفق بوده است، به‌طوری‌که در همان اوایل زمزمه‌های لغو تحریم‌های ایران یک هیات بلند پایه خود را که در راس آن معاون صدراعظم و وزیر اقتصاد و انرژی این کشور قرار داشته را به ایران اعزام کرد و طی گفت‌وگوهایی که با مقامات بخش دولتی و خصوصی ایران داشت، برنامه‌های همکاری در زمینه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، صنایع آب، برق و انرژی را با ایران در دستور کار قرار داد. پس از آن هیات‌های مختلفی از چند ایالت آلمان نیز وارد ایران شدند و قراردادهای همکاری با ایران را امضا کردند.

سوئیس نیز با اعزام یک هیات سیاسی- اقتصادی به ایران، در زمینه‌های توسعه صنایع کوچک و متوسط، مشارکت در لوازم‌پزشکی، صنایع دارویی و صنعت گردشگری، معدن و صنایع غذایی به همکاری با ایران تاکید کرده بود. همچنین انگلیس در سفر هیات تجاری خود به ایران، خواستار سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت در ایران شد و بر توسعه همکاری‌ها در حوزه تکنولوژی‌های جدید، حمل‌ونقل عمومی، ‌نفت و گاز، ‌پتروشیمی، ‌صنایع بالادستی و پایین‌دستی، ‌تجهیزات پزشکی و ‌صنایع غذایی و نساجی ابراز تمایل کرد. هلند نیز که طی دوران تحریم‌ها موضع سرسختانه‌ای در قبال تحریم‌ها داشت، اخیرا در راستای ورود پی در پی هیات‌های اقتصادی کشورها به ایران، هیاتی به سرپرستی رئیس شورای توسعه تجارت این کشور، به ایران اعزام کرد و به همکاری با ایران تمایل نشان داد. صنایع کوچک و بزرگ، صنعت حمل‌ونقل، صنایع ریلی و فرودگاه و جاده، صنایع غذایی، فرآوری محصولات کشاورزی و نیز شرکت‌های دانش‌بنیان از جمله حوزه‌های همکاری مورد گفت‌وگو بین ایران و هلند بود.

در سفر هیات تجاری فنلاند به ایران که در راس آن وزیر تجارت خارجی و توسعه فنلاند قرار داشت، برقراری روابط بانکی مورد تاکید قرار گرفت و ایران از بانک‌های فنلاندی برای حضور در ایران دعوت کرد. همچنین صدور بیمه‌نامه‌های صادراتی برای حمایت از سرمایه‌گذاران فنلاندی و پروژه‌های زمانبر و بزرگ، ایجاد پروازهای مستقیم ایران به فنلاند و برعکس، تقویت صنعت توریسم و جهانگردی و احداث هتل‌های جهانگردی، توسعه احداث راه‌های ریلی و حمل‌ونقل دریایی و سایر خدمات بازرگانی به‌عنوان مهم‌ترین محور روابط تجاری دوجانبه ایران و فنلاند یاد شد. هیات تجاری مجارستان نیز پس از 27 سال که در راس آن نخست‌وزیر و پنج وزیر این کشور قرار داشت، اخیرا وارد ایران شد و زمینه‌های همکاری این دو کشور مورد بررسی قرار گرفت. همچنین پرتغال، سوئد و تایوان از دیگر این کشورهایی هستند که هیات تجاری آنها طی ماه‌های اخیر به ایران سفر کردند و در راستای توسعه همکاری با ایران به گفت‌وگو پرداختند.

بررسی‌ها از آمار تجارت ایران با 38 کشور مشمول مصوبه کنگره آمریکا نشان می‌دهد که از بین این کشورها ایران در 8 ماه منتهی به آذر 94، بیشترین واردات را به ترتیب از کره‌جنوبی، سوئیس، آلمان، ایتالیا و فرانسه داشته و کمترین حجم واردات نیز از کشورهای مالت، موناکو و استونی بوده است. همچنین در بین این کشورها ایران بیشترین صادرات را به ترتیب به ایتالیا، آلمان، اسپانیا، تایوان و کره‌جنوبی و کمترین صادرات را نیز به ایرلند و لوکزامبورگ و برونئی داشته است. این آمارها در حالی است که ایران با برخی از این کشورها هیچ مراوده‌ای نداشته یا اینکه آمارهای تجاری‌شان در گمرک ایران ثبت نشده است.

واکنش‌ها به مصوبه اخیر کنگره آمریکا

مصوبه کنگره آمریکا علاوه بر دولتمردان و نمایندگان مجلس، اعتراض فعالان اقتصادی ایران را هم به دنبال داشته است و آنان در جلسات خصوصی و عمومی نسبت به این موضوع واکنش نشان داده‌اند و خواستار تدبیر وزارت امور خارجه در این باره شده‌اند. برهمین اساس، موجی از نامه‌نگاری‌ها شکل گرفت و اتاق‌های بازرگانی دنیا و روسای آنها از اعتراض ایران نسبت به این مصوبه آگاه شدند و آن‌گونه که خبر می‌رسد، حتی پاسخ‌هایی هم نسبت به این نامه‌نگاری‌ها دریافت شده است.

محسن جلال‌پور، رئیس اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر اعتراض شدیدی نسبت به صدور این مصوبه داشت. وی معتقد است مصوبه کنگره آمریکا، جریانی بر خلاف تجارت آزاد و رقابتی در دنیا است، این در شرایطی است که تمام اقداماتی که ایران در دوران پساتحریم و بعد از بیانیه لوزان انجام داده است، بر این پایه بوده که ارتباطات اقتصادی خود را با دنیا گسترش دهد. رئیس اتاق بازرگانی ایران افزود: ایران به دنبال دو اقدام اساسی در عرصه تجارت با دنیا است؛ اول آنکه وقتی قرار است دنیا به سمتی برود که در آن تجارت آزاد و رقابتی برقرار شود، معنایی ندارد که یک کشور از دور برای سایرین تصمیم‌گیری کرده و تعیین تکلیف کند، چراکه زمینه‌های تجارت ایران با دنیا تعریف شده است و اگر قرار باشد کشوری علیه این جریان مصوبه بدهد، در واقع اقدامی غیرعادلانه انجام داده است، ضمن اینکه صدور مصوبه از سوی کنگره یک کشور، جایگاه والایی به لحاظ حقوقی برای دنیا ندارد در حالی که اگر این مصوبه از سوی سازمان ملل متحد صادر می‌شد، همه دنیا را مکلف و موظف به اجرا می‌کرد، همان‌طور که در سال‌های گذشته تحریم‌های سازمان ملل بیشترین تاثیر را در تجارت ایران داشت.

دیگر فردی که در این رابطه اظهارنظر می‌کند، علینقی خاموشی است که سال‌ها در کنار ریاست اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، ریاست اتاق بازرگانی ایران و انگلیس و عضویت در هیات رئیسه بسیاری از اتاق‌های مشترک از جمله بلژیک و سایر کشورهای اروپایی را در پرونده کاری خود ثبت کرده است. او هم بر این باور است که تجار آمریکایی، بیشترین ضرر را از تحریم‌ها خواهند داشت. شاید دلیل حرف او هم این باشد که تجار ایرانی تلاش داشتند تا روابط سنتی خود با تجار آمریکایی را یک گام به جلو برده و در زمینه انتقال فناوری و تکنولوژی و سرمایه‌گذاری‌های مشترک، همکاری بیشتری داشته باشد، اما به هرحال، این مصوبه کار را سخت تر کرده است. وی می‌افزاید: این مصوبه ممکن است روی تجارت ایران هم تاثیر داشته باشد اما بیشتر از ایران، آمریکا ضرر می‌کند، البته این موضوع بر خلاف برجام به نظر می‌رسد. در این میان، آنچه واضح و مشهود است، مصوبه کنگره آمریکا که امضای اوباما نیز بر آن نشست، نقض صریح برجام است ولی در عین حال، ایران هم در سالیان گذشته ثابت کرده تحریم‌ها نمی‌تواند پیشرفت اقتصاد ایران را متوقف کند.