نقشه راه تجارت کشورهای هدف، به منظور بهرهمندی تولیدکنندگان، صادرکنندگان و تجار ایرانی برای شناسایی فرصتها و ظرفیتهای صادراتی تدوین شده است. به گفته معاون سازمان توسعه تجارت، سه فاکتور «کشور هدف»، «گروههای کالایی و خدماتی» و «شرکتهای صادراتی»، در تدوین نقشه راه تجارت مدنظر قرار گرفته است تا برای اولینبار با این دستهبندی یک نمای تمامقد از کشورهای طرف تجارت ایران به تجار ارائه شود. بر این اساس تا به حال 32 کشور هدف شناسایی شده که براساس گروههای کالایی مزیتدار دستهبندی شدهاند. سازمان توسعه تجارت تا به حال توانسته نقشه راه تجارت با 12 کشور روسیه، چین، بنگلادش، کرواسی، آفریقای جنوبی، ایتالیا، ترکیه، عراق، افغانستان، پاکستان، امارات و هند را مورد بررسی قرار دهد.
محمدرضا مودودی، معاون سازمان توسعه تجارت، در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه تدوین نقشه راه تجارت با کشورهای هدف، از چند بعد برای فعالسازی روابط تجاری مدنظر قرار گرفته است، اظهار کرد: در وهله نخست مشخص کردیم که چه کالاهایی به کشور هدف صادر میکنیم؛ یعنی ایران قابلیت صادرات چه کالاهایی را دارد و کشورهای هدف نیازمند واردات چه نوع کالاهایی هستند. در مقابل، چه کالاهایی را ما از کشور هدف وارد میکنیم. اینها پیوندهایی است که مراودات تجاری ایران با دیگر کشورها را استمرار میبخشد.
وی ادامه داد: از سوی دیگر در نقشه راه تجارت، انواع واردات و صادرات کالاهای خاص نیز مورد بررسی قرار گرفته است. یعنی کالاهایی که ایران توانایی صادرات آن به دیگر کشورها را دارد و از طرفی کشور هدف ما نیز متقاضی واردات این قلم کالاهای خاص از دنیا هستند، اما این کالاها را از ایران وارد نمیکنند. به گفته مودودی، این ظرفیتهای بالقوه، همان فرصتهای مذاکره برای متولیان بخش دولتی، فعالان بخش خصوصی و تجار است؛ یعنی باید حین مذاکره این موارد مدنظر قرار گیرد که چرا با وجود اینکه ایران ظرفیت واردات یا صادرات در برخی کالاها را دارد، اما مراودات تجاری در این زمینه انجام نمیشود. وی گفت: البته نقشه راه تجارت سال 95 براساس یکسری شاخصها از قبیل «همجواری کشورها»، «اندازه بازار»، «وابستگی کشور هدف به تجارت خارجی»، «توانایی کشورهای هدف در تکنولوژی و فناوریهای جدید»، «اشتراکات فرهنگی و مذهبی» و «روابط سیاسی» تدوین شده است. براساس این شاخصها در نهایت به 28 کشور رسیدیم. البته برخی از کشورهای هدف نیز به لحاظ سرمایهگذاری، مدنظر سازمان سرمایهگذاری ایران و به لحاظ سیاسی، مد نظر وزارت امورخارجه بودند که در نهایت این عدد به 32 کشور ارتقا پیدا کرد.به گفته مودودی موضوع مهم دیگری در تدوین نقشه راه تجارت باید مدنظر قرار گیرد که بررسی زیرساختهای تجاری ایران است؛ یعنی چنانچه بخواهیم 20 میلیون تن سیمان صادر کنیم که نیاز به تردد حدود 6 هزار کامیون است، آیا جادههای ما تحمل این حجم از تردد را دارند؟ آیا بنادر قابلیت جابهجایی این حجم از بار را به لحاظ سختی بارگیری دارند یا اینکه انبارهای کافی برای دپوی این میزان محصول وجود دارد یا خیر. همچنین آیا شبکه بانکی کشور برای انجام مراودات مالی با دیگر کشورها با مشکل مواجه نمیشود یا صندوقهای ضمانت و بیمهها بهگونهای هستند که این سهم از تجارت را پوشش دهند؟ اینها موارد مهمی است که باید حتما در نقشه راه تجارت ایران با سایر کشورها مدنظر قرار گیرد. در عین حال مودودی معتقد است اگر نگاهمان تولید ثروت ملی است، باید همگرایی در بین همه دستگاهها در سطح کلان شکل بگیرد تا مفهوم درستی از صادرات داشته باشیم. سال گذشته شعار ما صادرات فراتر از بازار بود چراکه معتقد بودیم که صادرات تنها فروش محصول نیست بلکه میتواند زمینهساز دیگر پیوندها نیز باشد که میتواند حضور ایران را در بازارهای خارجی مستحکمتر کند. نقشه راه تجارت در نهایت یک بازیگر اصلی دارد و آن بخش خصوصی است؛ یعنی هر آنچه ما ترسیم میکنیم و تبدیل به یک عدد و رقم میشود، تنها یک تصویر از تجارت ما است، در نهایت کسی که میتواند این عدد را به فعل صادراتی تبدیل کند، بخش خصوصی است. سوال مهمی که اینجا مطرح میشود این است که چه کسی در نهایت قرار است بازیگر این صفحه شطرنج باشد؟ این بزرگترین نقطه ضعف ما در داخل کشور است. به گفته مودودی، یکی از اولویتهای اساسی در اقتصاد مقاومتی، ایجاد شرکتهای صادراتی است که توانایی عقد قراردادهای تجاری در سطح کلان را داشته باشد. بهطور مثال، دو کشور ایران و روسیه عزم خود را برای انجام مراودات اقتصادی جزم کرده اند، اما زمانی که وارد بازار 45 میلیارد دلاری صنایع غذایی و کشاورزی روسیه میشویم، دیگر صحبت از صادرات هزار تن مطرح نیست. حال کدام شرکت صادراتی ایران توان صادراتی این میزان از نیاز وارداتی روسیه را دارد؟ از اینرو اگر شرکتهای صادراتی بزرگ مقیاس، در کشور ایجاد نشوند، سهم خود را از بازارهای جهانی از دست خواهیم داد؛ چراکه هم اکنون سهم عمده از صادرات ما از طریق پیلهوری و تجار خارجی انجام میشود که این امر نشان میدهد این ما نیستیم که در بازار افغانستان و عراق فعالیت داریم بلکه تجار این کشورها هستند که در بازار ایران اقدام به خرید میکنند. بنابراین اگر نتوانیم شرکتهای تخصصی را جایگزین این افراد کنیم، دچار فرصتسوزی خواهیم شد و آنها به راحتی میتوانند دیگر کشورها را جایگزین ما کنند.
روسیه
بر پایه این گزارش، کشور روسیه در زمره کشورهای هدف ایران برای مراودات تجاری قرار گرفته است که براساس تحلیلهای آماری انجام شده، کالاهای استراتژیک صادراتی ایران به روسیه مشخص شدند. در این گزارش به بررسی محصولاتی پرداخته شده که اولا جزو عمده کالاهای صادراتی ایران به جهان بوده و ثانیا در سبد وارداتی روسیه درزمره اقلام عمده وارداتی هستند، اما در عمل، سهم صادرات ایران از این اقلام به روسیه تقریبا صفر است. به این معنا که هر چند این اقلام جزو عمده اقلام وارداتی به روسیه از سایر کشورهای جهان (با ارزش بالای 100 میلیون دلار) است و از سویی، صادرات این اقلام از ایران به سایر کشورهای جهان دارای ارزش بالایی است، اما ایران هیچ جایگاهی در صادرات این اقلام به روسیه ندارد. هدف از این کار ارائه اقلام صادراتی ایرانی است که پتانسیل ورود به بازار روسیه را دارد. نتیجه این تحلیل نشان میدهد که 85 قلم کالای صادراتی در ایران وجود دارد که میتواند بازار خوبی را در روسیه از آن خود کند. عمده این کالاها شامل وسايط نقليه با موتور پيستوني تناوبي جرقهاي، قطعات ومتفرعات بدنه، ساير وسایل از قبيل شير و وسایلی همانند سرمهاي مخصوص كه ازحيوان يا انسان مصون تهيه شده، انواع تابلوها، چرخها و اجزا و قطعات آنها براي وسايل نقليه موتوري، نفت وروغنهاي حاصل از مواد معدني قيري غيرخام و فرآوردههای آن،گوجه فرنگي، مصنوعات از مواد پلاستيكي، فرآوردههاي غذايي، ميلههاي آهني يا فولادي، پلي کلروروينيل، سنگآهن و كنسانتره، نفت خام و روغن حاصل از مواد معدني قيري خام، شيريني و ... است.
چین
چین دومین کشور هدف مورد بررسی است. البته کشور چین جزو شرکای عمده و اصلی تجاری ایران به شمار میرود؛ چراکه حجم واردات ما از این کشور در مقایسه با دیگر کشورها در سطح بالایی قرار دارد. اما براساس این گزارش، ایران کالاهای عمده صادراتی را به جهان صادر میکند که چین نیز واردکننده عمده همان کالا است، اما عملا سهم صادرات ایران از این اقلام به چین تقریبا صفر است. در تحلیل انجام شده، 90 قلم کالای صادراتی ایران که قابلیت صادرات به چین را دارد شناسایی و مشخص شده است که نفت خام و روغن حاصل از موا د معدني قيري خام، وسايل نقليه با موتور پيستوني تناوبي جرقهاي، کاتد و قطعات، کاتد از مس تصفيه شده، مخلوطهاي هيدروكربورهاي بودار، مصنوعات از مواد پلاستيكي، پنير و خامه شير که ميزان مواد چرب آن مساوي يک درصد و نيم ياکمتر به شکل پودر باشد، پلي کلروروينيل، آهن يا فولاد تخت يا گرم نورد شده به شكل طومار، ساير فرآوردههاي صنايع شيميايي يا صنايع وابسته و ... را شامل میشود.
عراق
همچنین کالاهای استراتژیک صادراتی ایران از طریق تحلیل آمار موجود تجارت خارجی، به عراق در سال 2014 مشخص شده که براساس این گزارش، به بررسی محصولاتی پرداخته شده که در وهله نخست جزو عمده کالاهای صادراتی ایران به جهان بوده و ثانیا در سبد وارداتی عراق در زمره اقلام عمده وارداتی هستند، اما در عمل سهم صادرات ایران از این اقلام به عراق تقریبا صفر است. این در شرایطی است که بازار عراق برای ایران از اهمیت بالایی برخوردار است و باید سهم خود را از این بازار افزایش دهیم. براساس این تحلیل، ایران توانایی صادرات 13 قلم کالایی صادراتی به کشور عراق را دارد که عمدهترین این کالاها عبارتند ازوسايل نقليه با موتور پيستوني تناوبي جرقهاي، لولهها و پروفيلهای جوش داده شده از آهن يا از فولاد، قند، شكر، نيشكر يا چغندر، سيم عايق شده و غیره.
افغانستان
کشور دیگری که بهعنوان مقصد صادراتی کالاهای ایرانی مورد تحلیل گرفته است، افغانستان است. براساس گزارش پیشرو، 43 قلم کالا از سایر کشورهای دنیا به افغانستان وارد میشود که ایران در 10 قلم آن، دارای مزیت صادراتی است. حال آنکه سهمی از این بازار در اختیار صادرکنندگان کشورمان قرار نگرفته است. عمدهترین این اقلام شامل سایر فرآوردههای نفتی، سیگار، چای سبز، ژنراتور، لوبیا از گونههای مختلف، آبگرمکن برقی، تلویزیون رنگی، شیر و خامه بدون قند و دوچرخه است.
ایتالیا
ایتالیا در زمره کشورهای اروپایی قرار دارد که روابط تجاری ایران با این کشور، تقریبا در شرایط خوبی بهویژه قبل از تحریم قرار داشته است. اما این در شرایطی است که با وجود توان و پتانسیل صادراتی ایران برای صادرات محصولات استراتژیک مورد نیاز ایتالیا، تا به حال جایگاه مناسبی در سبد وارداتی ایتالیا نداشته است. بررسیها نشان میدهد که ایران مزیت صادرات 90 قلم کالا از قبیل نفت خام و روغن حاصل از مواد معدني قيري خام، نفت و روغنهاي حاصل از مواد معدني قيري، پروپان مايع شده، محصولات نيمه تمام از آهن يا فولاد، قند، شكر، نيشكر يا چغندر، و ... را به این کشور اروپایی دارد. اما تاکنون سهمی از بازار این محصولات در اختیار ایرانیها قرار نگرفته است.
آفریقای جنوبی
با نگاه فوق در این گزارش تلاش شده است کالاهای استراتژیک صادراتی ایران به آفریقای جنوبی از طریق تحلیل آمار موجود تجارت ایران و آفریقای جنوبی در سال 2014 مشخص شوند. هدف از این کار، احصا و ارائه اقلام صادراتی ایرانی است که پتانسیل ورود به بازار آفریقای جنوبی را دارد. نتیجه حاصل از این بخش نشان میدهد که 25 قلم صادراتی در ایران وجود دارد که میتواند به بازار آفریقای جنوبی راه بیابد. عمدهترین اقلام صادراتی ایران به این کشور، نفتخام و روغن حاصل از موا د معدني قيري خام، وسايل نقليه با موتور پيستوني تناوبي جرقهاي، قطعات ومتفرعات بدنه است.
امارات متحده عربی
از دیگر مقاصد صادراتی ایران، امارات متحده عربی است. البته با توجه به بهم خوردن روابط سیاسی بین ایران و امارات، سهم تجارت ما با این کشور کاهش یافته است. نتایج این تحلیل نشان میدهد که ایران توانایی صادرات 90 قلم کالا به امارات را دارد. هرچند امارات نیز چنین کالاهایی را در سبد خرید خود از کشورهای خارجی قرار داده اما سهم ایران از بازار این محصولات تقریبا صفر است. عمده این اقلام صادراتی شامل وسائط نقليه با موتور پيستوني تناوبي جرقهاي، ميلههاي آهني يا فولادي، گرم نورد شده، تاب داده شده يا با تغيير شکل يافتگيهاي حاصل از نور، سنگآهن به هم فشرده شده سرمهاي مخصوص كه از حيوان يا انسان مصون تهيه شده و ساير اجزا خون، اتيلن، بادام تازه يا خشك و ... است.
هند
این گزارش در ادامه تلاش کرده که ظرفیت بالقوه صادراتی ایران به هند را از طریق تحلیل آمار موجود تجارت بین دو کشور ایران و هند در سال 2014 مشخص کند. نتیجه حاصل از این بخش شناسایی 49 قلم کالای صادراتی ایران به این کشور است که عمدهترین این اقلام شامل سنگ مس و كنسانتره آن، قطعات و متفرعاتي غيرمذکوردرجاي ديگر براي وسايط نقليه، ستيرن، گازهاي نفتي و سايرهيدروكربورهاي گازي مایع شده، پلي پروپيلن، مصنوعات از آهن يا ازفولاد ذکر نشده در جای دیگر، کاتد و قطعات کاتد از مس شکل داده نشده، صفحهها، ورقها، ورقههاي نازك ذکر نشده در جای دیگر از پلاستیک و ... است. هند این کالاها را از سایر کشورهای جهان وارد میکند و ایران نیز پتانسیل صادرات این کالاها را دارد اما در این بازار سهم نزدیک به صفر دارد.
کرواسی
مقصد صادراتی دیگری که در این گزارش مورد تحلیل قرار گرفته، کرواسی است. براساس این تحلیل محصولاتی مورد بررسی قرار گرفته است که جزو عمده کالاهای صادراتی ایران به جهان بوده و ثانیا در سبد وارداتی کرواسی درزمره اقلام عمده وارداتی هستند، اما در عمل سهم صادرات ایران از این اقلام به کرواسی تقریبا صفر است. نتیجه حاصل از این بخش تعیین 56 قلم کالای صادراتی به کرواسی است که عمدهترین اقلام صادراتی شامل«نفت خام و روغن حاصل از مواد معدني قيري خام، بنزين، گاز طبيعي به حالت گازي، پلياتيلن ترفتالات، پليپروپيلن به اشكال ابتدایي، پروپان مايع شده و ... است.
پاکستان
پاکستان در زمره کشورهای طرف تجاری با ایران است که براساس تحلیل انجام شده بهعنوان یکی از مقاصد صادراتی ایران انتخاب شده است. نتیجه حاصل از این گزارش نشان میدهد که 13 قلم کالای صادراتی در ایران وجود دارد که قابلیت واردات به این کشور را نیز دارا است. عمدهترین این اقلام عبارتند از: نفتخام و روغن حاصل از مواد معدني قيري خام، پلي پروپيلن اوره حتي بهصورت محلول در آب، اتيلن (گليكول)، اتان ديال، گوجه فرنگي تازه ياسردكرده، سرب تصفيه شده بهصورت كار نشده و... بهرغم نیاز پاکستان به واردات این کالاها، ایران بهعنوان کشور همجوار با این کشور، تا کنون تامین این نیاز را بر عهده نداشته است.
ترکیه
همچنین در این گزارش تلاش شده است کالاهای استراتژیک صادراتی ایران به ترکیه از طریق تحلیل آمار موجود تجارت ایران و ترکیه در سال 2014 مشخص شوند. نتیجه حاصل از این بخش تعیین 45 قلم صادراتی است که عمدهترین این اقلام نفت و روغنهاي حاصل از مواد معدني قيري، گازهاي نفتي و ساير هيدروكربورهاي گازي شكل، محصولات نيمهتمام از آهن يا فولاد غيرممزوج، محصولات نيمهتمام از آهن يا فولاد، سنگآهن به هم فشرده شده و کنسانترههاي آن به غير از پيريتهاي آهن تفته شده، محصولات تخت نورد شده از آهن يا از فولادهاي غيرممزوج با پهناي 600 ميليمتر يا بيشتر غير از شكل كنگره، کاسيد ترفتاليك و املاح آن، استيرن، آمونياك بدون آب و ... را شامل میشود.
بنگلادش
بنگلادش دوازدهمین کشوری است که نقشه راه تجارت ایران با این کشور برای تجار مورد تحلیل قرار گرفته است. هدف از این کار ارائه اقلام صادراتی ایرانی است که پتانسیل ورود به بازار بنگلادش را دارد. نتیجه حاصل از این تحلیل تعیین 13 قلم صادراتی است که عمدهترین اقلام، نفت و روغنهاي حاصل از مواد معدني و قيري، پنير و خامه شير که ميزان مواد چرب آن مساوي يک درصد و نيم يا کمتر باشد به شکل پودر، روي غيرممزوج بهصورت كارنشده، پلي کلروروينيل و ... را شامل میشود.