هشدار در مورد دالان ترانزیتی رقبا

در حالی ایران به دلیل موقعیت استراتژیك خود در چهار راه كریدوری جهان قرار گرفته و از پتانسیل بالایی برای تجارت ترانزیتی با دنیا برخوردار است اما هنوز نتوانسته بهره خوبی از این فرصت داشته باشد. این امر در حالی است که مسوولان کشور نیز به حضور رقبا در شرق و غرب کشور هشدار می‌دهند. عراق و چین دو شریک مهم تجاری ایران در شرق و غرب کشور در حال ساخت کریدورهای ترانزیتی هستند که به گفته مسوولان، این امر می‌تواند موقعیت‌ها و فرصت‌های پیش روی ایران را گرفته و در صورتی که ایران دیر بجنبد بازارهای صادراتی را از دست خواهد داد.

رئیس دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد، روز گذشته در نخستین همایش تخصصی حمل‌ونقل صادراتی که در سازمان توسعه تجارت برگزار شد با اشاره به ساخت کریدور مهم در شرق و غرب ایران گفت: چینی‌ها می‌خواهند در نقطه گوادر در پاکستان، قرقون و کاشغر چین 46 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کنند که کل مسیر 2500 کیلومتر است و به نوعی کریدور رقیب ایران است که ایران را دور می‌زند. در عین حال در منطقه فاو عراق کریدور دیگری در غرب در حال احداث است که بندر خورعبدالله با ظرفیت 100 میلیون تنی ایجاد شده و به نوعی کانال سوئز خشک محسوب می‌شود. اکبر ترکان ادامه داد: عراق با احداث این بندر در فاو و اتصال آن به لاذقیه کریدوری خواهد ساخت که موازی کانال سوئز است و اگرچه باز معتقدم که تمام اینها موقعیت شرق به غرب و شمال به جنوب ایران را نخواهد داشت، اما به هر حال اگر دیر بجنبیم بازارها را از دست خواهیم داد و داستان سنگ آهن که زمانی تا 5/ 1 میلیارد دلار صادر می‌کردیم و دیگر الان صادر نمی‌کنیم، تکرار خواهد شد. وی ادامه داد: امروز به‌ دلیل هزینه بالای حمل‌ونقل، صادرات این کالا به صفر رسیده و در عین حال باید به فکر احیای مسیر ترانزیتی شرق به غرب و شمال به جنوب کشور باشیم. ترکان تاکید کرد که راه‌آهن چابهار ـ مشهد به‌عنوان راه ریلی شرق کشور باید به‌موقع ساخته شود و در عین حال صحبت از ساخت بنادر مادرپورت(Mother Port) است که عمانی‌ها به دنبال آن هستند و ما هم در سواحل مکران به دنبال ساخت این‌گونه بنادر هستیم که نباید عقب بیفتیم. مشاور رئیس‌جمهوری بر این نکته تاکید کرد که به‌‌رغم اینکه جمعیت کشور رشد کرده، اما تنها 2 درصد از جمعیت ایران از خرمشهر تا چابهار زندگی می‌کنند، در صورتی که 70 درصد جمعیت دنیا در کنار سواحل زندگی می‌کنند. بنابراین باید اقتصاد سواحل را احیا کنیم.

جزئیات طرح‌های توسعه‌ای مناطق آزاد

همچنین به‌رغم برخی مخالفت‌ها در ارتباط با توسعه کمی مناطق آزاد و انتقاد به عدم توجه به توسعه کیفی، رئیس دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد در این همایش از ایجاد ۳ منطقه آزاد جدید در کشور خبر داد. ترکان گفت: منطقه آزاد مهران به‌عنوان سکوی صادراتی به عراق، اردبیل برای کار با جمهوری آذربایجان و اینچه‌برون برای ترکمنستان و قزاقستان ایجاد می‌شوند. ترکان سیاست جدی دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه کشور را ایجاد سکوهای صادراتی عنوان کرد و افزود: امسال دو سکوی صادراتی شلمچه و ماکو افتتاح شده‌اند و پایانه صادراتی سرخس در دست ساخت بوده و منطقه آزاد ارس نیز در حال توسعه پایانه صادراتی خود است. وی همچنین منطقه آزاد جاسک را پایانه صادراتی کشور برشمرد و افزود: با نظر رئیس‌جمهور قرار است این منطقه، تجارت در دریای عمان را ساماندهی کند. ترکان در ادامه به انتخاب مناطق جدید آزاد در کشور اشاره کرد و گفت: انتخاب این مناطق براساس رویکرد صادرات به کشورهای همسایه است، چرا که فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی بازارهای جهانی دارند و برای صادرات کالا ما باید در کشورهای همسایه بازارسازی کنیم، چرا که بازار کمی نیستند. رئیس دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد سهم مناطق آزاد و ویژه را از کل صادرات کشور 70 درصد اعلام کرد و گفت: در 10 سال اخیر چند فرودگاه و بندر خشک در مناطق آزاد ساخته شده و توسعه بندر و فرودگاه در نقاط مختلف همچنان ادامه دارد.

از سوی دیگر رئیس سازمان توسعه تجارت نیز در این همایش گفت: سهم حمل‌ونقل در افزایش قیمت تمام شده کالاهای صادراتی ایران بالا است و اکنون اختلاف آن با کشورهای صنعتی در زمینه کالای خام به میزان 12 تا 17 درصد برآورد می‌شود. به گفته ولی‌الله افخمی‌راد براساس آمارها در مورد سهم حمل‌ونقل در قیمت تمام شده کالاهای نیمه ترابری و خام، ۱۸ تا ۲۵ درصد بهای نهایی یک کالا را نرخ حمل‌ونقل بار صادراتی تشکیل می‌دهد که این رقم برای کالاهای ۱۰۰ درصد خام به ۳۰ تا ۳۵ درصد می‌رسد؛ به این مفهوم که از هر یک دلار قیمت تمام شده کالاهای خام ۳۵ سنت مربوط به حمل‌ونقل است در حالی که در کشورهای صنعتی این رقم حداکثر ۱۸ سنت بوده است. به گفته وی، زمان تخلیه و بارگیری کشتی که یکی از عوامل افزایش قیمت تمام شده کالا محسوب می‌شود، در مالزی سه ساعت و در ایران چهار روز است. افخمی‌راد به پایین بودن توان عملیاتی بنادر ایران اشاره و خاطرنشان کرد: اگر این عامل را در مقایسه با دو شریک اول تجاری ایران بسنجیم، به این نتیجه می‌رسیم که توان عملیاتی بنادر ایران بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی است؛ به این معنا که در سال 2014 توان عملیاتی بنادر ایران ۵ میلیون و ۱۶۳ هزار TEU (واحد شمارش کانتینر) بوده در حالی که همین رقم در امارات ۲۱ میلیون TEU و در چین ۱۸۲ میلیون TEU است.

به گفته رئیس سازمان توسعه تجارت میانگین تخلیه و بارگیری در 6 کشوری که مورد مطالعه قرار گرفته از جمله تایوان، مالزی و امارات به 3 تا 5 ساعت می‌رسد، در حالی که در بندرعباس این رقم به بیش از 4 روز می‌رسد. افخمی‌راد معضل خودمالکی کامیون‌ها و فقدان شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی را یکی دیگر از مسائلی برشمرد که سبب می‌شود قیمت‌ها منطقی نبوده و نتوانیم در بازارها رقابت کنیم. وی همچنین به شرایط ضعیف ناوگان حمل‌ونقل داخلی هم اشاره‌ای کرد و گفت: جا دارد شرکت‌های حمل‌ونقل داخلی در راستای ارتقای کمی و کیفی کامیون‌هایی که در اختیارشان قرار دارد، اقدام جدی انجام دهند. وی در مورد وضعیت فرودگاه‌های کشور و ناوگان هوایی هم اظهار کرد که به دلیل تحریم نتوانسته‌ایم، ناوگان هوایی را بازسازی کنیم و به ناچار از هواپیماهای فرسوده استفاده می‌شود؛ در عین حال فرودگاه‌های ما از لحاظ ترانزیتی به هیچ‌وجه شرایط پذیرش گردشگر و توریست را ندارد در حالی که کشور ما موقعیت بسیار خوبی به لحاظ کسب درآمدهای گردشگری دارد. افخمی‌راد در بخشی از سخنان خود با بیان اینکه قیمت حمل‌ونقل در هزینه تمام شده کالاها بسیار قابل‌توجه است، گفت: باید دلایل این موضوع مورد بررسی قرار گیرد و زمینه ارائه کالاها با کیفیت مطلوب و قابل رقابت در بازارهای هدف فراهم شود. وی افزود: حضور هیات‌های متعددی که به کشور آمده‌اند نشانه تحول اساسی است و ایران در نظام بین‌المللی جایگاه واقعی خود را پیدا کرده و اقدامات اساسی در توسعه اقتصادی کشور صورت خواهد گرفت. افخمی‌راد در عین حال بیان کرد: امیدواریم با برداشته شدن تحریم‌ها زمینه فعالیت بیشتری برای اقتصاد کشور فراهم شود و با توجه به کاهش هزینه‌هایی که از باب برداشته شدن تحریم بانکی خواهیم داشت، رقابت‌پذیری کالاها در عرصه بین‌المللی و درآمدهای ارزی کشور افزایش یابد؛ البته باید بپذیریم مسیری سخت و دشوار در پیش داریم.

کاهش طبقات تعرفه‌ای

افخمی‌راد در حاشیه این همایش نیز از کاهش تعداد طبقات تعرفه‌ای از 10 طبقه به 8 طبقه خبر داد و گفت: کالاهای اساسی و مواد اولیه کالاهای صنعتی همچنان در سال آینده از ارز مبادله‌ای استفاده می‌کنند و تلاش ما بر این است که هر چه به سمت کالاهای ساخته‌شده حرکت می‌کنیم، این کالاها از ارز آزاد استفاده کنند. وی همچنین گفت: طبق مصوبه هیات وزیران تعیین تعرفه مشابه سال‌های گذشته است و اگر کالایی در داخل تولید شود، برای واردات کالای مشابه موقتا افزایش تعرفه خواهیم داشت. در ادامه این همایش دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی گفت: گزارش‌ها نشانگر روند کاهشی سهم ایران در حمل‌ونقل بین‌المللی از سوی شرکت‌های هواپیمایی داخلی است. مقصود اسعد سامانی افزود: براساس پیش‌بینی‌ها، ترافیک حمل‌ونقل هوایی دنیا در 15 سال آینده به دو برابر افزایش خواهد یافت.

وی افزود: در سال 2012 در منطقه خاورمیانه حدود 48 میلیون مسافر از سوی شرکت هواپیمایی ترکیه، حدود 42 میلیون مسافر از سوی شرکت هواپیمایی امارات، 25 میلیون مسافر ازسوی شرکت هواپیمایی سعودی و 19 میلیون مسافر از سوی شرکت هواپیمایی قطر جابه‌جا شده و این در حالی است که سهم شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) تنها 2 درصد یعنی 4/ 6میلیون مسافر بوده است. در ادامه علی عزتی، معاون فنی و بازرگانی کشتیرانی ایران با اشاره به اینکه در سال 2015، مجموع محمولات جابه‌جا شده از طریق دریا از سوی کشتی‌های تجاری جهان حدود 11 میلیارد تن است، گفت: این در حالی است که این رقم نسبت به سال 2014 معادل 6/ 2 درصد رشد داشت. وی افزود: در سال 2015 رشد ناوگان تجاری 4/ 3 درصد بوده در حالی که رشد تقاضای آن حدود 5/ 2 درصد بوده است که مازاد رشد عرضه کشتی نسبت به رشد تقاضای آن باعث کاهش نرخ قیمت آن شده است. وی اشاره کرد: بحران‌هایی که در حمل‌ونقل کشور شاهد آنها هستیم ارتباط تنگاتنگی با روند تولید ناخالص داخلی کشور دارد. ایران در بخش کانتینری کشتیرانی رتبه 23 را در جهان کسب کرده است. با این حال براساس برنامه‌های راهبردی رتبه 15 در سال 96 و رتبه 10 در سال 99 را هدف‌گذاری کرده‌ایم.