الگوی جهان در گزینش دیپلمات تجاری

سازمان توسعه تجارت اعلام کرد که 21 رایزن بازرگانی ایران به محل خدمتشان اعزام شده‌اند و طبق دستور وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز قرار است اعزام رایزنان بازرگانی به کشورهای اروپایی در فصل جدید روابط تجاری ایران تسریع شود.

بر این اساس به نظر می‌رسد با بهبود روابط بین‌المللی ایران در حوزه سیاسی و تجاری، عزم جدی برای اعزام و رصد عملکرد رایزن‌های بازرگانی به کشورهای مختلف در دستور کار قرار دارد. به‌طوری‌که مقرر شد عملکرد رایزنان پس از 6 ماه از اعزام آنها به محل ماموریت مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرد. دیپلماسی تجاری در حالی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های متولیان حوزه تجارت در دوران پساتحریم است که مهم‌ترین عامل در این زمینه تعیین دیپلمات تجاری کارآ و متخصص است. تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که یک دیپلمات تجاری نیاز به دانش و مهارتی دارد که عموما یک دیپلمات سنتی از آن بی‌بهره است. با این حال، دیپلمات‌های تجاری در هر کشور بر مبنای نوع اقتصاد آن کشور و میزان توسعه یافتگی آنها و چگونگی رابطه دولت و بخش خصوصی و... کارکردهای متفاوتی دارند. به گزارش «دنیای اقتصاد»، یک پژوهش جهانی نیز به‌صورت کلان، رویکرد کاری دیپلمات‌های تجاری را به سه دسته «دیپلمات توسعه‌دهنده کسب‌وکار و تجارت»، «دیپلمات کارمندمنش» و «دیپلمات تجاری کلان‌نگر» دسته‌بندی می‌کند.

محققان مختلف ویژگی‌های متفاوتی را برای رایزن‌های بازرگانی برشمرده‌اند؛ اما همگی آنها بر یک نکته اجماع دارند و آن اینکه پیشبرد دیپلماسی تجاری از عهده دیپلمات‌های سنتی خارج است و نیاز به دانش و مهارتی دارد که عموما دیپلمات‌های سنتی از آن بی‌بهره‌اند. تفاوت نظرات در مورد شاخص‌های دیپلمات تجاری در حوزه عمل نیز بروز کرده است، به آن معنا که افرادی با شاخص‌های متفاوت را به‌عنوان دیپلمات تجاری خود برمی‌گزینند. در برخی کشورها مانند ایرلند دیپلمات تجاری لزوما باید از بخش خصوصی به ماموریت اعزام شود و پس از پایان ماموریت نیز مجددا در بخش خصوصی مشغول فعالیت شود. این در حالی است که برخی کشورها مانند ژاپن و کره جنوبی دیپلمات‌های تجاری خود را به مدت طولانی در سایر کشورها مقیم می‌کنند تا به واسطه آن اولا شناخت کافی از جامعه میزبان کسب کنند و ثانیا ارتباطات موثری با افراد و گروه‌های کلیدی برقرار سازند.

در پژوهشی که در این زمینه (توسط اولیویر نارای) انجام شده، دیپلمات‌های تجاری در دنیا در سه گروه دسته‌بندی می‌شوند؛ دیپلمات‌های توسعه‌دهنده کسب‌وکار و تجارت، دیپلمات کارمندمنش و دیپلمات تجاری کلان‌نگر. بر این اساس، دیپلمات توسعه‌دهنده کسب‌وکار و تجارت، در حوزه کسب‌وکار و بازاریابی از تخصص لازم برخوردار است و کمک به شرکت‌ها در جهت ارتقای صادرات و برقراری روابط تجاری را به‌عنوان کار ویژه کلیدی خود تلقی می‌کند؛ همچنین تامین نظر و رضایت شرکت‌ها و نه وزارتخانه‌ای خاص را اولویت کاری خود قلمداد می‌کند. دیپلمات کارمند منش نیز، همان‌گونه که از نام آن پیدا است خود را کارمند وزارت بازرگانی معرفی می‌کند و جلب رضایت وزارتخانه را در اولویت کاری خود قرار می‌دهد. این دیپلمات اجرای سیاست‌های دولت متبوع و نه حمایت از بخش خصوصی را به‌عنوان فعالیت اصلی خود قلمداد می‌کند و پاسخگوی نهاد‌های دولتی است نه مشتریان بخش خصوصی. همچنین دیپلمات کلان‌نگر، دیپلماتی حرفه‌ای به معنای سیاسی کلمه است که حمایت از توسعه تجارت و کسب‌وکار را به‌عنوان وظیفه‌ای موقت در کنار سایر وظایف خود تلقی می‌کند. دیپلمات کلان‌نگر بر خلاف دو مورد دیگر، به مباحث تجاری و کسب‌وکار چندان آشنایی ندارد، اما از سوی دیگر، از ارتباطات گسترده و ویژه‌ای برخوردار است و دیپلماسی تجاری را در قالب کلان‌تر دیپلماسی مورد توجه قرار می‌دهد.

در این میان، هرچند تاکنون به دلیل تحریم‌ها اعزام رایزنان بازرگانی ایران موفقیت زیادی نداشته است اما اخیرا 21 رایزن ایرانی به محل خدمت‌شان اعزام شده‌اند و قرار است طبق دستور وزیر صنعت، معدن و تجارت، اعزام رایزنان بازرگانی به کشورهای اروپایی نیز تسریع شود که در این زمینه سازمان توسعه تجارت شرایطی برای انتخاب رایزنان بازرگانی اعلام کرده است. به اعتقاد کارشناسان، رایزنان بازرگانی می‌توانند فاصله بین بازارهای داخلی و کشورهای هدف خارجی را کمتر و خلأ موجود را پر کنند که آشنایی این افراد با توانمندی و ظرفیت‌های اقتصادی استان‌ها می‌تواند در انجام بهتر ماموریت‌های تعریف شده موثر باشد. اما گاهی اوقات بی‌اطلاعی تجار ایرانی از توانمندی و نقش رایزنان بازرگانی موجب می‌شود در اعزام هیات‌های تجاری به نتایج مورد نظر دست پیدا نکنیم؛ بنابراین نحوه استفاده بخش خصوصی از این جایگاه و توانمندی باید به خوبی تشریح و تبیین
شود.

برای رایزنان بازرگانی وظایفی از جمله اطلاع‌رسانی به صادرکنندگان کالاها و خدمات ایرانی و واردکنندگان بالقوه کالا و خدمات از ایران، ارائه خدمات مشورتی درباره اقتصاد و بازرگانی ایران به متقاضیان مستقر در بازار هدف، ارائه اطلاعات درخصوص ویژگی‌های بازار محل استقرار نمایندگی یا شعب سازمان به تجار و صنعتگران ایرانی و سازمان‌های اقتصادی ذی‌ربط، راهنمایی سرمایه‌گذاران خارجی که درصدد سرمایه‌گذاری در ایران هستند و بالعکس، ارسال مناقصه‌های ذی‌ربط برای صادرکنندگان یا تولیدکنندگان ایرانی در اسرع وقت، کمک به معرفی و تبلیغ کالاها و خدمات صادراتی ایران و ارائه نظرات مشورتی به صادرکنندگان ایرانی، تسهیل مسافرت هیات‌های اقتصادی یا بازرگانی عازم ایران یا هیات‌های بازرگانی و اقتصادی که از کشورمان به کشور محل فعالیت شعبه یا نمایندگی سازمان اعزام می‌شوند و ارائه نظر مشورتی درخصوص ترکیب و ویژگی‌های آنها و... تعریف شده است.

شرایط انتخاب رایزن بازرگانی ایران

در این زمینه رضا عباسقلی، مدیر کل دفتر امور نمایندگی‌های سازمان توسعه تجارت ایران در گفت‌و‌گو با «ایسنا» گفت: براساس دستور وزیر صنعت، معدن و تجارت و با توجه به شرایط پساتحریم، بازشدن فضای سیاسی و تجاری و امکان بالا بردن مبادلات تجاری با کشورهای اروپایی، اعزام رایزنان به این کشورها در حال انجام است. وی با تاکید بر ضرورت بازدید رایزنان از کلیه استان‌های کشور گفت: رایزنان در این بازدیدها با تجار و صادر‌کنندگان جلسه می‌گذارند و ارتباط دوسویه‌ای بین آنها برقرار می‌شود و اطلاعات آنها از ظرفیت استان‌های مختلف افزایش می‌یابد و از هر آنچه در مورد توانمندی‌های تولیدی، صادراتی و معدنی کشور است، آگاهی می‌یابند.

عباسقلی در پاسخ به این سوال که عدم تخصص برخی رایزنان بازرگانی موجب بروز مشکلاتی شده و نتوانسته‌اند آن‌طور که باید و شاید نتایج مثبتی را در حوزه بازرگانی داشته باشند، تصریح کرد: ارزیابی عملکرد رایزنان بدون بررسی فعالیت‌های آنها کار غیرحرفه‌ای است. در انتخاب رایزنان شرایط ویژه‌ای داریم و تسلط آنها به زبان انگلیسی، آشنایی نسبی به زبان محلی و داشتن حداقل 10 سال سابقه به‌عنوان کارشناس نخبه در بخش بازرگانی از جمله شرایط لازم است. مدیر کل دفتر امور نمایندگی‌های سازمان توسعه تجارت ایران در عین حال بیان کرد: با توجه به گفته وزیر امور خارجه، از این به بعد عملکرد سفرا باید براساس فعالیت‌های اقتصادی آنها ارزیابی شود و سفیری که در ارزیابی عملکرد‌ش، فعالیت‌های اقتصادی بیشتر داشته باشد در جایگاه بهتری قرار می‌گیرد که در این زمینه رایزنان بازرگانی به‌عنوان بازوی اجرایی قوی برای سفرا هستند.

وی در پاسخ به این سوال که به نظر می‌رسد برخی رایزنان فعالیتی در حد یک کارمند ارگان یا سازمان دولتی دارند، گفت: بنده به‌عنوان مسوول مستقیم رایزنان، اعتقادی ندارم که آنها به‌عنوان یک کارمند محسوب می‌شوند. چون در بیشتر جاهایی که رایزن داریم حجم تجارت ما با آن کشور افزایش می‌یابد. البته گاهی اوقات کاهش حجم تجارت مربوط به رایزنان بازرگانی نیست، چون فضای بانکی ما محدود بوده و به دلیل تحریم‌هایی که در حوزه‌های مختلف داریم آنها نمی‌توانند آنچنان که باید و شاید تاثیر‌گذاری خودشان را داشته باشند که اگر فضا تغییر کند این تاثیر‌گذاری بیشتر خواهد بود. مدیر کل دفتر امور نمایندگی‌های سازمان توسعه تجارت ایران با بیان اینکه رایزنان، بازار کشورهای هدف و محل ماموریت خود را رصد می‌کنند، تاکید کرد: آنها به‌طور دائم بازار را رصد کرده و به تولید‌کنندگان ایرانی اعلام می‌کنند ولی بسیاری از مواقع به دلیل برخی شرایط داخلی نمی‌توانیم از این فرصت‌ها استفاده کنیم؛ بنابراین باید نگاه مجددی به رایزنان بازرگانی و وظایف آنها داشته باشیم و نباید فضا را برای آنها محدود کنیم.