تاملی بر سهم تولید از فضای تفاهمات پسابرجام

دکتر محسن حامدی
استاد مهندسی ساخت و تولید دانشگاه تهران

تعداد سازندگان توربین‌های گازی بزرگ برای تولید برق در جهان معادل 1+5 است. پنج توربین‌ساز عبارتند از یک شرکت آمریکایی، دو شرکت اروپایی شامل دو شرکت آلمانی و انگلیسی پیشرو فناوری، یک شرکت ژاپنی و سرانجام یک شرکت دنباله‌رو ایتالیایی. توربین‌ساز ژاپنی فوریه 2014 از ادغام واحدهای توربین‌ساز در دو غول صنعت ژاپن یعنی میتسوبیشی و هیتاچی ایجاد شد تا توان بقا را در این عرصه سهمگین رقابت جهانی از دست ندهد. توربین‌ساز ششم، شرکتی ایرانی است که اواخر دهه هفتاد با در پیش گرفتن رویکردی مبتنی‌بر تامین منافع ملی و به منظور بهره‌گیری از فرصت‌های ایجاد شده در سایه ضرورت ایجاد نیروگاه شکل گرفت. با هدف رفع نیاز ملی به نیروی برق و با تلاش‌های هدفمند و شبانه‌روزی متخصصان صنعت برق، زیرساخت‌های نرم و سخت صنعتی به‌صورتی ایجاد شد که نه‌تنها کشور دارای فناوری‌های پیشرفته برای تولید تجهیزات نیروگاهی و در راس آنها، توربین گازی شد؛ بلکه دغدغه مسوولان کشور درباره کمبودهای انرژی برق برای مدتی طولانی برطرف شد. کاملا قابل اثبات است که اگر توسعه صنعت نیروگاهی در داخل انجام نمی‌شد و توان ساخت توربین‌های موردنیاز فراهم نمی‌شد، در دوران اعمال تحریم‌ها و حتی هم‌اکنون، خاموشی‌های طولانی در سراسر کشور دور از واقعیت نبود. قابل تصور بود که همان تنگناهایی که در سال 1390 و در اثر تحریم فروش بنزین ایجاد شد و به تولید بنزین نه چندان سالم در مجتمع‌های پتروشیمی منجر شد، به‌صورت حادتر ایجاد شود و کشور را گرفتار بحران خاموشی‌های گسترده سازد.

اما دوراندیشی و در پیش گرفتن رویکرد مبتنی‌بر توسعه فناوری با اتکا به تحقیق و توسعه درون‌زا و راه‌اندازی مراکز تحقیق و توسعه در صنعت تجهیزات نیروگاهی، کارساز شد و با به‌کارگیری برترین متخصصان و دانش‌آموختگان کشور در واحدهای تحقیقاتی و دانشگاه‌ها، تلاش برای رشد سرمایه‌های انسانی و مادی برای توسعه فناوری‌های مورد نیاز کشور پی‌ریزی شد. این تلاش‌ها باعث کاهش فاصله میان فناوری موجود در داخل کشور با جهان پیشرفته در حوزه‌های تخصصی و تکنولوژیکی مانند ریخته‌گری دقیق سوپرآلیاژها، کنترل و ایجاد توانمندی برای توسعه و ساخت توربین‌های نسل جدید کلاس F از جمله ریخته‌گری قطعات داغ با تکنولوژی‌های انجماد جهت‌دار و تک‌کریستال شده است.

حالا و با به فرجام رسیدن برجام، انتظار می‌رود که دولت با تاکیدی مضاعف بر تامین منافع ملی، توسعه زیرساخت‌های صنعتی کشور با اتکا به توانمندی‌های داخلی را مورد توجه قرار دهد و فراتر از پیاده‌سازی اصل 44 به تحکیم نقش مالکان و سهامداران و سازندگان تجهیزات نیروگاهی خصوصی بپردازد تا سرمایه‌های ملی که در نزدیک به دو دهه گذشته ساخته و پرداخته شده‌اند، در دوران گشایش‌های اقتصادی نیز جایگاه خود را تثبیت و توسعه بخشند. در هفته‌های اخیر اما عقد قراردادهای همکاری مختلف که گفته می‌شود با هدف افزایش بازده نیروگاه‌ها مورد توجه قرار گرفته است، شبهاتی را برای علاقه‌مندان و فعالان عرصه تولید و ساخت تجهیزات نیروگاهی ایجاد کرده و پرسش‌هایی را به ذهن آورده است. به‌عنوان یک عضو هیات علمی دانشگاه که دغدغه توسعه فناوری مبتنی‌بر منافع ملی را دارد، نسبت به عقد قرارداد خرید توربین‌های کلاس F میان یک سازمان ایرانی و آن بنگاه ایتالیایی برخوردار از فناوری دنباله‌رو تردید دارم. وقتی در آمریکا فقط یک شرکت، در اروپا تنها دو شرکت و در ژاپن نیز فقط یک شرکت توربین‌ساز وجود دارد و فضای رقابت در عرصه ساخت تجهیزات پیشرفته نیروگاهی تنگ و پیچیده است، چگونه و با اتکا به کدام استدلال‌های فنی و محاسباتی می‌توان تمام زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های موجود در داخل را به کناری گذاشت و فرصت بسیار محدودی را که برای ارتقای فناوری‌های تولید توربین‌های پیشرفته به وجود آمده است، از کشور دریغ کرد؟ چرا وقتی در کشوری مثل ژاپن، دو غول برخوردار از فناوری‌های پیشرفته برای بقا و ماندگاری با یکدیگر متحد می‌شوند، ما در ایران، برای صنایع توانمند داخلی‌مان، رقبای خارجی می‌تراشیم؟ آیا با ورود بی‌محابای ‌شرکت‌های بین‌المللی به بازار جذاب داخلی، تامین منافع میان‌مدت و درازمدت ملی تحت‌الشعاع رقابت‌های اقتصادی مقطعی قرار نمی‌گیرد؟ سهم سخت‌کوشانی که در روزهای دشوار گذشته به آرمان افزایش توان ساخت داخل دلبسته بودند، از فضای اعتمادسازی و حسن‌نیت کنونی چیست؟ و آیا گفتار سیاست‌گذاران و مجریان ما با عملکردهای واقعی و عینی آنها هم‌تراز و هم‌راستا است؟